2009 Yılı Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri töreninde Sayın Cumhurbaşkanı basın mensupları ile yaptığı sohbette; “Bir ülkeyi güçlü yapan, büyük yapan şey sadece ekonomisi, gelişmesi değil.
Kültür ve sanat hayatı zengin olan ülkeler aynı zamanda güçlü de oluyor” derken sanatın toplum için ne derece önemli olduğunu hatırlatmıştı. Toplumun sorunlarının çözümünde, sanatın yol göstericiliğine ihtiyacımız var.
Rönesans sonrası yaşanılan değişimin meydana getirdiği sorunların çözümü Shakspeare, Rousseau, Goethe’nin eserlerinde saklı. Tarihimizde Yunus Emre, Hacı Bayram, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Âşık Veysel’in dilden dile dolaşan şiirleri halkın dertlerine derman oldu.
Yaşar Kemal’in romanlarından öğrendik Çukurova ağalık düzenini, töre yapısını. Orhan Kemal işçi, köylü, kadın, kimsesiz çocukları, çalışanların sorunlarını adeta toplumun gözüne sokarak, kendi kendimizin farkına vardırdı. Peyami Safa ile toplumsal ve kültürel değişimi algıladık.
Ülkemizde sanatçılar, çalışma şartlarından kaynaklanan sorunları yaşamaktalar. Değerli ses ve beste sanatçımız Orhan Gencebay, Başbakan Tayyip Erdoğan’ın düzenlediği kahvaltıda, bu sorunlara birer birer değinmiş. Sayın Başbakan da çözümü konusunda destek sözü vermiş. Sanatçılar yaptıkları işin niteliği gereği, kısa süreli ve yoğun çalışmak durumundalar.
Çoğu zaman çalıştıkları ortamlarda, güvenlik ve sağlık önlemleri yeterli sağlanamamakta. En önemlisi, sanatçılar işsizlik dönemlerinde sosyal güvenceden yoksun kalmaktalar, gerekli prim ödeme gün sayısını tamamlayamamaktalar.
Sanatçıların sigortasız çalıştıkları da sıkça dile getirilen sorunlar arasında. Bu nedenle geçmişte sanatçılara genellikle kendilerine tanınan hizmet borçlanma olanakları değerlendirilerek aylık bağlanabildi. Aylık bağlanamamış sanatçılar hasta, özürlü ve yaşlılık dönemlerinde muhtaç duruma düşebilmekteler.
Sanatçılara kendi aralarında yardıma dayanan yetersiz bakım hizmetleri sunulabilmektedir. Sanatçıların, muhtaç hale düştüklerinde kendilerine bakım hizmeti sunabilecek özel sistem ve kuruluşlara ihtiyacı var.
Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği ve Sahne Sanatçıları Sendikası tarafından düzenlenen, Sanatçıların Sosyal Güvenliği Paneli’nde bu sorunlar üzerinde duruldu. Sanatçılar adına önemsenmesi gereken bu arayışlar, umut ederiz ki çözümü de beraberinde getirir.
Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaktadır.
İşverenler ile sanatçıların arasındaki hukuksal ilişki, hizmet sözleşmesinden daha çok istisna sözleşmesine dayanmaktadır. Bunun anlamı sanatçıların bağımsız çalışan sayılması, yani işçi sigortalısı değil esnaf sigortalısı sayılması gerektiğidir. Ancak sanatçılara istisnai bir hak verilerek 1978 yılından buyana SSK sigortalısı sayılmışlardır.
Böylece sanatçılara, bağımsız çalışanlara (Bağ-Kur) göre daha az sürede prim ödeyerek emekli olma olanağı tanınmıştır. Hangi uğraşı alanı ve sanat dallarının sigortalı sayılacağı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından belirlenerek Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmektedir. Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan sanatçıların, sigortalı sayılabilecekleri alanları gösterir liste yazının altındadır.
Hal böyle olmakla birlikte, sanatçıların yaşlılık aylığı almaları o kadar da kolay değil. Örneğin 01.01.2008 tarihinde ilk defa sigortalı olan 01.01.1989 doğumlu erkek bir sanatçı, 7.000 gün prim ödenmesi halinde 60 yaşında 01.01.2049 tarihinde yaşlılık aylığına hak kazanabilmektedir.
Türkiye şartlarında 7000 gün, neredeyse 19,5 yıl çalışılması anlamına geliyor ki, sanatçının bu gün sayısına ulaşması zordur. Sanatçılar işsiz kaldıkları dönemde isteğe bağlı sigortalı olabilmekteler.
Ancak işsizlik döneminde zaten parasal sorunlar yaşayan sanatçıların, primini kendileri ödeyerek isteğe bağlı sigortalı olmaları gerçekçi bir yaklaşım değildir. Sanatı ve sanatçıyı yaşatmak için hepimize görev düşüyor. Anlaşılacağı üzere karar alıcılara daha fazla görev düşüyor.
Sanatçı ve Çalışanları Gösterir Liste
I- Sinema Sanatçıları ve Çalışanları: Yapımcı, yönetmen, yönetmen yardımcısı, oyuncu, yardımcı oyuncu (figüran), görüntü yönetmeni yardımcısı, kamera teknik ekibi, ışıklandırma yönetmeni, ışıklandırma yönetmeni yardımcısı, ışıklandırma ekibi, set teknisyenleri, makyajcı, kostümcü, terzi, giydirici, sanat yönetmeni (art director), dekoratör, dekoratör yardımcıları, marangoz işçileri, seslendirme sanatçıları, laboratuar şefi, laboratuar işçileri, seslendirme stüdyosu teknisyenleri, müzik bestecisi, müzik yönetmeni, eser yazarı, diyalog yazarı, senaryo yazarı, montajcı (kurgu), ses yönetmeni (sesli çekimde), şakşakçı, afiş grafikeri, çevirmen, yapım yönetmeni (prodüksiyon amiri) yardımcıları, supervisor, jenerik ressamı, çizgi film yapımcısı
II- Tiyatro, Opera, Bale Sanatçıları ve Çalışanları: Rejisör, aktör, aktrist, reji asistanı, korrepetitör, sanat teknik müdürü, dekoratör, kostüm kreatörü, dramaturg, teknik müdür, ışık uzmanı, perukacı, kuaför, bale piyanisti, kondüvit, suflör, atölye şefi, sahne makyajcısı, atölye ressamı, sahne ışıkçısı, sahne makinisti, sahne marangozu, sahne terzisi, sahne kunduracısı, kaşör, sahne amiri, sahne amiri yardımcısı, sahne kostümcüsü, aksesuarcı, sahne uzmanı, ses uzmanı, ses teknisyeni, turne organizatörü, besteci, yazar, çevirmen, pantomim sanatçıları, opera solist sanatçısı, koro şefi, koro stajyeri, koreograf, bale notatörü, bale sanatçısı, bale stajyeri, genel müzik yöneticisi, orkestra şefi, orkestra stajyeri, orkestra üyeleri, orkestra müdürü, piyanist, realizatör (deri işleri, demir işleri, sahne montajı, seslendirme, aksesuar, teknik büro), lutiye
III- Müzik ve Sahne Sanatçıları: Halk müziği araştırmacısı (derleyicisi), halk müziği solistleri, halk müziği enstrüman sanatçıları, halk müziği yorumcuları, besteci, aranjör, solist, orkestra üyeleri, söz yazarı, vokalist, stajyer sanatçı, koro sanatçısı, enstrüman yapımcısı, koro şefi, koro şef yardımcısı, nota yazım – basım elemanı, sanatçı yetiştirici (öğretmen), saz sanatçısı, orkestra şefi, orkestra şef yardımcısı, orkestra üyeleri, elektronik müzik yapımcısı, uygulayıcı, akortçu, dansör, dansöz, takdimci, showman, kayıt Stüdyosu teknisyeni, ses teknisyeni, seslendirme teknisyeni, seslendirme teknisyeni yardımcısı, konser organizatörü, efekt Yapımcıları
IV- Folklor ve Halk Sanatçıları: Halk şairleri, saz şairleri, halı, kilim vb. sanatçıları, yazma, işletme, oya, nakış sanatçıları, oymacılar (ağaç, taş), mermer sanatçıları, tezyinatçılar, kakma sanatçıları, seyirlik oyun sanatçıları (kuklacı, karagöz, hokkabaz), folklor derleyicileri, folklor araştırmacıları, otantik halk oyunları sanatçıları, folklor yayıcıları, el sanatçıları uzmanları V- Edebiyat: Yazar, çevirmen, ozan, eleştirmen
VI- Görsel Sanatlar, Dekoratif Sanatlar, vb. Ressam , grafiker, fotoğraf sanatçısı, heykeltıraş , heykel dökümcüsü, tekstil, sahne tasarımcısı, tiyatro dekoratörü, sinema ve TV tasarımcısı, mimar, seramikçi, teknik ressam, karikatürist, konservatör, restoratör, ciltçi, sedefkâr, hat sanatçısı, minyatürcü, ebru sanatçısı, çömlekçi, çini – seramik, endüstriyel sanatlar tasarımcıları. SSİY Ekidir
Erdem 06.03.2010