Risk değerlendirmesi ve ofisler için örnek risk değerlendirmesi: Ali TERZİOĞLU/SGK BAŞMÜFETTİŞİ
I-GİRİŞ: 6331 sayılı İş Sağlığı Güvenliği Yasası 20.06.2012 tarihinde TBMM’de kabul edilerek yasalaşmıştır. Bu yasa ile ilgili bugüne kadar; 26.12.2012 tarihinde İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği ve 29.12.2012 tarihinde de İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği, İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Yetki Sorumluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik ile İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği, Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
Bunun yanı sıra sosyal taraflara gönderilmiş ve henüz kesinleşmemiş olan yönetmelik taslakları şunlardır; 1) İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik Taslağı, 2) İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Laboratuvarları Yeterlik Yönetmeliği Taslağı, 3) İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev Yetki Sorumluluk ve Eğitimleri hakkında Yönetmelik Taslağı, 4)İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Taslağı, 5)Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla, Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik Taslağı, 6)İşyerlerinde İşin Durdurulmasına Dair Yönetmelik Taslağı, 7)Sondajla Maden Çıkartılan İşyerleri ile Sondaj İşlerinde sağlık ve Güvenlik Şartları Hakkında Yönetmelik Taslağı, 8)Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Taslağı ve 9)’Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Taslağı’dır.
Bu makalede Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği ele alınıp ofis işyeri için örnek risk değerlendirmesi oluşturulmaya çalışılacaktır.
II-RİSK DEĞERLENDİRMESİ
A-Hangi işyerleri risk değerlendirmesi yapmak zorundadır:
Bütün işyerleri risk değerlendirmesi yapmak zorundadır.
B-Risk değerlendirmesini kimler yapmalıdır:
Risk değerlendirmesi işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir, bu ekipte;
a-İşveren veya vekili,
b-İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri,
c-İşyerindeki çalışan temsilcileri,
ç-İşyerindeki destek elemanları,
d-İşyerinde bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen çalışmalar ve tehlike kaynağı ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.
C-Risklerin Değerlendirilmesi:
I-Tehlikeleri tanımlama,
II-Riskleri belirleme ve analiz etme,
III-Risk kontrol adımları,
IV-Dokümantasyon,
V-Yapılan çalışmaların güncellenmesi ve gerektiğinde yenileme,
aşamaları izlenerek gerçekleştirilir.
I-Tehlikeleri tanımlama:
Çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin aşağıdaki bilgiler toplanır:
a-İşyeri bina ve eklentileri,
b-İşyerinde yürütülen faaliyetler ile iş ve işlemler,
c-Üretim süreç ve teknikleri,
ç-İş ekipmanları,
d- Kullanılan maddeler,
e- Artık ve atıklarla ilgili işlemler,
f- Organizasyon ve hiyerarşik yapı, görev, yetki ve sorumluluklar,
g- Çalışanların tecrübe ve düşünceleri,
ğ- İşe başlamadan önce mevzuat gereği alınacak çalışma izin belgeleri,
h- Çalışanların eğitim, yaş, cinsiyet ve benzeri özellikleri ile sağlık gözetimi kayıtları,
ı)-Genç, yaşlı, engelli, gebe veya emziren çalışanlar gibi özel politika gerektiren gruplar ile kadın çalışanların durumu,
i- İşyerinin teftiş sonuçları,
j- Meslek hastalığı kayıtları,
k- İş kazası kayıtları,
l- İşyerinde meydana gelen ancak yaralanma veya ölüme neden olmadığı halde işyeri ya da iş ekipmanının zarara uğramasına yol açan olaylara ilişkin kayıtlar,
m- Ramak kala olay kayıtları,
n- Malzeme güvenlik bilgi formları,
o- Ortam ve kişisel maruziyet düzeyi ölçüm sonuçları,
ö- Varsa daha önce yapılan risk değerlendirmesi çalışmalarının sonuçları,
p- Acil durum planları,
r- Sağlık ve güvenlik planı ve patlamadan korunma dokümanı gibi belirli işyerlerinde hazırlanması gereken dokümanlar.
Bu incelemeler sonucunda tehlikeler belirlenmiş olur. Daha sonra bu tehlikelerden etkilenecekler ve ne şekilde etkilenebilecekleri göz önünde bulundurulur. Bunlar;
1-İşletmenin yeri nedeniyle ortaya çıkabilecek tehlikeler,
2-İşyerinin plana uygun yerleştirilmemesi veya plansız ilavelerden kaynaklanacak tehlikeler,
3-İşyeri bina ve eklentisinin yapımından ve kullanılan malzemeden kaynaklanabilecek tehlikeler,
4-İşyerinde yürütülen faaliyet nedeniyle çalışma usulleri, vardiya düzeni, ekip çalışması, organizasyon, nezaret sistemi, hiyerarşik düzen, ziyaretçi veya diğer kişilerden kaynaklanabilecek tehlikeler.
5-İşin yürütümü, üretim teknikleri, kullanılan maddeler, makine ve ekipman, araç ve gereçler ile bunların çalışanların fiziksel özelliklerine uygun tasarlanmaması veya kullanılmamasından kaynaklanabilecek tehlikeler.
6-Kuvvetli akım, aydınlatma, paratoner, topraklama, ısıtma, havalandırma, atmosferik ve çevresel şartlardan korunma, drenaj, arıtma, yangın önleme ve mücadele ekipmanı ile benzeri yardımcı tesisat ve donanımlardan kaynaklanabilecek tehlikeler,
7-İşyerinde yanma, parlama veya patlama ihtimali olan maddelerin işlenmesi, kullanılması, taşınması, depolanması yada imha edilmesinden kaynaklanabilecek tehlikeler,
8-Çalışma ortamına ilişkin hijyen koşulları ile çalışanların kişisel hijyen alışkanlıklarından kaynaklanabilecek tehlikeler.
9-Çalışanın işyeri içerisindeki ulaşım yollarının kullanımından kaynaklanabilecek tehlikeler,
10-Çalışanların İş Sağlığı Gücenliği ile ilgili yeterli eğitim almaması, bilgilendirilmemesi, uygun talimat verilmemesi veya çalışma izni prosedürü gereken durumlarda bu izin olmaksızın çalışılmasından kaynaklanabilecek tehlikelerdir.
II-Risklerin Belirlenmesi ve Analizi:
Yukarda belirtilen tehlikelerin her biri ayrı ayrı dikkate alınarak, bunlardan kaynaklanabilecek risklerin hangi ihtimalde oluşacağı, bu risklerden kimlerin ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği belirlenir.
İşyerinde toplanan bilgi ve veriler ışığında belirlenen riskler, değişik yöntemler kullanılarak analiz edilir.
İşyerinde birbirinden farklı işlerin yürütüldüğü bölümlerin bulunması halinde her biri için tehlike belirleme ve analiz ayrı ayrı yapılır ve birleştirilir.
Tehlikeler risk etkilerinin büyüklük sırasına göre sıralı olarak yazılır.
III-Risk Kontrol Adımları:
a-Planlama,
b-Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması;
c-Risk kontrol tedbirlerinin uygulanması,
ç-Uygulamaların izlenmesi,
Risk kontrol adımları gerçekleştirildikten sonra yeniden risk seviyesi tespiti yapılır.
IV-Dokümantasyon:
Risk değerlendirmesi aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde dokümante edilir.
a) İşyerinin unvanı, adresi ve işverenin adı,
b) Gerçekleştiren kişilerin isim ve unvanları ile bunlardan iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi olanların Bakanlıkça verilmiş belge bilgileri,
c) Gerçekleştirildiği tarih ve geçerlilik tarihi,
ç) Risk değerlendirmesi işyerindeki farklı bölümler için ayrı ayrı yapılmışsa her birinin adı,
d) Belirlenen tehlike kaynakları ile tehlikeler,
e) Tespit edilen riskler,
f) Risk analizinde kullanılan yöntem veya yöntemler,
g) Tespit edilen risklerin önem ve öncelik sırasını da içeren analiz sonuçları,
ğ) Düzeltici ve önleyici kontrol tedbirleri, gerçekleştirilme tarihleri ve sonrasında tespit edilen risk seviyesi.
Risk değerlendirmesi dokümanının sayfaları numaralandırılarak; gerçekleştiren
kişiler tarafından her sayfası paraflanıp, son sayfası imzalanır ve işyerinde saklanır. Elektronik ortamda da hazırlanıp arşivlenebilir.
V-Risk değerlendirmesinin yenilenmesi;
A- Yapılmış olan risk değerlendirmesi; tehlike sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli işyerlerinde sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir.
B- Aşağıda belirtilen durumlarda ortaya çıkabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını
veya bir bölümünü etkiliyor olması göz önünde bulundurularak risk değerlendirmesi tamamen veya kısmen yenilenir:
a) İşyerinin taşınması veya binalarda değişiklik yapılması,
b) İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda değişiklikle yapılması,
c) Üretim yönteminde değişiklikler olması,
ç) İş kazası, meslek hastalığı veya ramak kala olay meydana gelmesi,
d) Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin bir mevzuat değişikliği olması,
e) Çalışma ortamı ölçümü ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi,
f) İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya
çıkması.
D-Birden fazla işveren olması durumunda risk değerlendirmesi çalışmaları :
1-Aynı çalışma alanını birden fazla işverenin paylaşması durumunda, yürütülen işler için diğer işverenlerin yürüttüğü işler de göz önünde bulundurularak ayrı ayrı risk değerlendirmesi gerçekleştirilir. İşverenler, risk değerlendirmesi çalışmalarını, koordinasyon içinde yürütür, birbirlerini ve çalışan temsilcilerini tespit edilen riskler konusunda bilgilendirir.
2- Birden fazla işyerinin bulunduğu iş merkezleri, iş hanları, sanayi bölgeleri veya siteleri gibi yerlerde, işyerlerinde ayrı ayrı gerçekleştirilen risk değerlendirmesi çalışmalarının koordinasyonu yönetim tarafından yürütülür. Yönetim; bu koordinasyonun yürütümünde, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönünden diğer işyerlerini etkileyecek tehlikeler hususunda gerekli tedbirleri almaları için ilgili işverenleri uyarır. Bu uyarılara uymayan işverenleri Bakanlığa bildirir.
III-OFİS İŞYERİ İÇİN ÖRNEK RİSK DEĞERLENDİRMESİ:
Burada oluşturulmaya çalışılan örnek sadece yol göstermek amaçlıdır, her işyerinin riski farklıdır.
| 1-Tehlikenin Tespiti. | 2-Nasıl ve Kim zarar görecek. | 3-İşyerindeki mevcut durumun tanımı. | 4-Başka neler yapılması gerekmektedir. |
| Asbest | İşyerinde çalışanlar havaya lifler karışıp soluduğu oranda zarar görebilir. | Duvarların kontrol edilmesi,uyarı yazısı, hasar halinde bildirilmesi, tamir ve bakım esnasında daha dikkatli davranılması | Duvarlardaki hasar durumun da acilen bildirilmesigerektiğive asbestle temas edilmeme si gerektiği toplantıda ele alınması. |
| Yangın | Çalışanlar duman-dan ve yanıkdan zarar görebilir. | Binanın tamamının yangın- dan korunması için ayrı bir risk değerlendirmesi yapıl- ması ve tedbirlerin alınması. | Yapılan risk değerlendirmesi sonucunda alınması gereken önlemlerin alınmaya başlanması. |
| Elektrik | Elektrikli aletlerin kullanımından dolayı elektrik çarpabilir ve ya yangın çıkabilir. | Çalışanlar, kırık priz, fiş veya ezik kablo olması duru munda yetkililere bilgi vere cek, çay kahve makinesi, ısı tıcı ve vantilatör gibi elekti- rikli alet çalıştırılmayacaktır | Bina sahibine elektrik tesisatı kontrolünün ne zaman yapılacağının sorulması.Arızalı fiş, priz kablo vb. nin tamiri için mal sahibi ile karar alınması. |
| Yüksekte Çalışma | Çalışanların yüksek ten düşerek yaralan- malara neden olabilir. | Rafların üstündendosyaların alınması için sandalyede ça lışılması. Camlar temizlenir ken merdiven kullanılması | Yüksekte çalışılan bütün işler için küçük ve büyük kilitli ve ayaklı merdiven alınacak ve çalışanların bunu kullanması sağlanacaktır. |
| Kayma ve Düşme | Çalışanlar, yerlerin ıslak olması halinde kayıp düşebilir. | Temizlik yapanların daha dikkatli olması, yeterli aydınlatma sağlanması, kabloların yerde boş bırakılmaması, yerlerin temiz tutulması. | Mutfakta yerlerin temiz tutul- ması, ıslak bırakılmaması, Yeni temizlenen yerlere uyarı konması, açıkta duran kabloların ayağa takılmaması için toplanması. |
| Dosya ve Klasörlerin taşınması. | Ağır dosyaları kaldı rarak taşıyan çalışan ların yaralanması. | Bu tür ağırlıkların arabalar ile taşınması, yükseklere hafif dosyaların konulması. | Çalışanların, çok ağır dosyaların elle kaldırılmama sı hususunda uyarılması. |
| Bilgisayarla çalışma | Uzun süre ekrana bakarak çalışanların sırt ve bel ağrıları, ortopedik rahatsız- lıklar aydınlatma eksikliği nedeniyle göz ağrıları oluşabilir | Büro mobilyalarının değiş tirilmesi, aydınlatmanın gözden geçirilmesi, ekranların yansımasının önlenmesi, iş planına dinlenme molaları nın dahil edilmesi, pencere lere ayarlanabilir perde ya- pılması, gürültünün kontrol edilmesi, | Bilgisayarla çalışanlara ara dinlenmesi zorunlu hale getirilmeli, beli ağrıyanların hemen müdüre haber vermesi pencere koruyucuları bozuk olanların bildirilmesi, aydın latmaların elden geçirilmesi. |
Yukardaki tabloya ilave edilecek 5. sütuna risk değerlendirmesini kimin yaptığı, 6. sütuna ise yapıldığı tarih yazılmalıdır.
IV – SONUÇ:
6331 sayılı yasanın 10. maddesi risk değerlendirmesi, kontrol, ölçüm ve araştırma başlığını taşımakta olup, işyerinde çalışan personelin durumuna göre alınacak önlemlerin önceden belirlenmesi ve buna göre de tedbirlerin saptanmasından ibarettir. Risk değerlendirmesini tam olarak yapabilmek için yukarda belirtilen taslak yönetmeliklerin de yürürlüğe girmesi gerekir. Bu yasa genel olarak iş kazalarının önlenmesi açısından çok önemli ve yararlı bir yasa olup, uygulamada zamanla eksikleri görüldükçe düzeltileceği ve iş kazalarının azalmasına yardımcı olacağı kanısındayım. Ancak yasa ile ilgili tarafımdan tespit edilen eksiklerden en önemlisi, öncelikle işveren tarafından ücreti verilen iş güvenliği uzmanının, işvereni Bakanlığa şikâyet edemeyeceği hususudur. Bu durumda iş güvenliği uzmanlarının birçok dosyadan yargılanmalarının kaçınılmaz olacağı kanısındayım.
Bakanlık tarafından SGK primine ilave edilecek yarım puan ya da daha az bir prim ile kaynağın oluşturulması ve iş güvenliği uzmanının Bakanlığa gönderilecek sözleşmelerdeki saat toplamına ve iş güvenliği uzmanının A, B veya C sınıfı belgeye sahip olmasına göre belirlenecek ücretin ödenmesidir. 10.01.2013 tarihinde TBMM’de kabul edilen 370 sıra sayılı yasa ile tüm işyerlerinde kısa vadeli sigorta primi % 2’ye düşürülmüştür. İnşaat faaliyetlerinde en az %1 ile %2,5 oranında prim azalması söz konusu olduğuna göre, ilave edilecek yarım puanın tam zamanı olduğunu düşünüyorum. Kaldı ki iş güvenliği uzmanının ücretini zaten işveren vermektedir, bu ilave bir yük değildir, iş güvenliği uzmanı ücretini kendi cebinden vermek yerine, Bakanlık aracılığı ile iş güvenliği uzmanına verilecektir. Aynı durum İşyeri hekimleri için de düşünülebilir.