Sonradan gönderdiği mailiyle, adının gizli tutulması ricasında bulunan bir kadın okurumuz, sigortalı işe girmesiyle birlikte kesilen yetim maaşını yeniden alabilmenin koşullarını sormakta. Soru içeriğinde bazı bilgi eksiklikleri olmakla birlikte, cevaplamaya çalışalım. 2007 yılına kadar babasından yetim maaşı alan okurumuz staj nedeniyle üç ay sigortalı gösterilmiş. Bunun üzerine aldığı maaşı, daha ilk aydan kesilmiş. Sonrasında 2009 ve 2010 yıllarında sadece ikişer gün, 2011 yılında da 14 günlük sigortalı çalışması söz konusu. Halen işsiz ve sosyal güvenceden yoksun. Öncelikli sorusu, babasından kalan yetim maaşından tekrar yararlanabilip yararlanamayacağı. Ardından geçmişe dönük sigortasız kaldığı dönemler için, kesilen yetim maaşını toplu para şeklinde alabilme imkanı olup olmadığını sormakta. Ancak okurumuzun bir endişesi daha var. Bu durumda annesine ödenen maaşta bir kesinti olacak mıdır?
ÖLÜM AYLIĞI
Ölüm aylığında hak sahipleri genel olarak dul kalan eş, yetim kalan çocuklar ile ölenin anne ve babasıdır. Bu haksahipleri gruplarının her biri, hem kendi içinde hem de birbirleriyle kıyaslandığında farklı koşullara tabidir. Öncelikle ölüm aylığında en geniş imkan ve en az koşulun dul kalan eşe uygulandığını söyleyelim. Dul eş, bir başkasıyla evlenmediği sürece, ölen eşinden ölüm aylığı almaya devam eder. Dul eşin, erkek ya da kadın olması arasında bir fark yoktur. Kamuoyunda zaman zaman rastladığımız yanlış kanının aksine, dul eşin, sigortalı bir işte çalışması ya da kendi çalışmalarından dolayı emekli aylığı almaya başlaması halinde, ölüm aylığı alma hakkı ortadan kalkmaz; alıyorsa da ölüm aylığı kesilmez. Ne yazık ki bu yanlış kanı çoğu zaman sigortasız işçi çalıştırmanın kılıfı olarak kullanılmaktadır.
Ölüm aylığı hak sahiplerinin ikinci grubunu çocuklar oluşturmaktadır. Bu grup hak sahipleri, kendi içlerinde çocukların erkek ya da kız olmaları ve öğrenim durumlarına göre farklı hükümlere tabidirler. Evlenmek, tıpkı dul eşte olduğu gibi, çocuğun da hak sahipliği hakkını ortadan kaldırmaktadır. Ancak evlenip sonradan boşanan veya dul kalan ve sosyal güvenlik kanunları kapsamında çalışmayan, çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almayan kız çocukları tekrar hak sahibi statüsüne dönebilirler.
SİGORTALI İŞ
Çocuklarda hak sahipliğini etkileyen bir başka durum da sigortalı bir işte çalışmaları ve bu çalışmalarından dolayı gelir veya aylık almaya başlamalarıdır. Bu açıdan dul eşle çocuklar, birbirinden tamamen ayrılmaktadır. Ayrıca çalışmanın niteliği de okurumuzda durumunda olduğu gibi doğrudan etkilidir. Çünkü okurumuz mailinde, 2007 yılındaki ilk çalışmasının staj nedeniyle olduğunu ve üç ay sürdüğünü belirtmiştir. Okurumuzun belirttiği haliyle bu sigortalılık, kısmi sigortalılık olarak adlandırdığımız, ancak bazı sigorta kollarına tabi bir çalışmadır. Oysa yetim aylığını kesen sigortalı çalışma, tam sigortalılık olarak adlandırdığımız, tüm sigorta kollarına tabi bir çalışma olmalıdır. Bu durum, 5510 sayılı kanunun 34. maddesi b fıkrasında da yer almaktadır. 5510 sayılı kanunun kısmi sigortalılarla ilgili 5. maddesinin (a),(b) ve (e) bendlerine tabi çalışmalar ölüm aylığının kesilmesine yol açmayan çalışmalar olarak belirtilmiştir. Bunlardan söz konusu 5510/5. madde (b) bendi stajyer öğrencileri kapsamaktadır.
Bu stajyer öğrenci tanımına kimler girmektedir:
a- 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencileri kapsar ve sadece işkazası, meslek hastalığı ve hastalık sigortasına tabi olurlar.
b- Meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler ile 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 46. maddesine tabi olarak kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerden aylık prime esas kazanç tutarı, 82. maddeye göre belirlenen günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olmayanlar… Bu kapsamdakiler hakkında ise sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanır.
KISMİ SİGORTA
İşte soru sahibi okurumuzun çalışması da bu kapsamda bir çalışma ve sigortalılığı da kısmi sigortalılık niteliğindeyse, yetim maaşının kesilmemesi gerekiyordu. Ancak burada uygulamada sıkça karşılaştığımız iki ihtimalden bahsedelim. İlki daha çok yüksek öğrenim öğrencilerinin yaz dönemi stajlarında karşılaştığımız bir durumdur. Yüksek öğrenim öğrencilerinin stajlarında kısmi sigortalılık hakkı, 5510 sayılı kanunla 01.10.2008 tarihinden sonra sağlanmıştır.
Oysa okurumuzun staj yaptığı 2007 yılında, staj gördüğü işletmenin kendisini tüm sigorta kollarına tabi olarak bildirmiş olma ihtimali yüksektir. Çünkü bu çok sık rastlanan bir durumdur. İkinci ihtimal ise, kısmi sigortalılar da ilk işe başladıklarında işverenlerince adlarına sigortalı işe giriş bildirgesi verilmekte ve buna istinaden sigorta sicil numarası almaktadırlar. Kısmi sigortalılara verilen sicil numaraları ile tam sigortalılara verilen sicil numaraları arasında bir fark bulunmamaktadır. İşte yetim aylıklarının kontrol ve kesilmesi de bu aşamada gerçekleşmektedir. Bu nedenle kısmi sigortalı çalıştığı halde bazı yetimlerin aylıkları da kesilmekte ve hatanın düzeltilmesi için kişinin itiraz etmesi gerekmektedir. İşte okurumuzun bu itirazı yapmamış olması ihtimali kuvvetlidir.
Devam edecek…
CELAL KAPAN / YENİ ASIR/25.10.2011