Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 351. maddesi gereği olarak şirket kuruluşlarının denetlenmesi ve bu bağlamda denetleme raporunun bir veya birkaç işlem denetçisi tarafından verilmesi öngörülmüştür.İşlem denetçisinin veya denetçilerinin kuruluşla ilgili olarak düzenleyecekleri bu raporda payların tamamının taahhüt edildiğini; kanunda veya esas sözleşmede öngörülmüş bulunan pay bedellerinin en az tutarlarının kanuna uygun olarak bankaya yatırıldığını; buna ilişkin banka mektubunun kuruluş belgeleri arasında yer aldığını; bu yükümlülüğün herhangi bir şekilde dolanıldığına ilişkin bir belirti bulunmadığını; ayni sermaye ve devralınan ayınlar için mahkemece atanan bilirkişilerce değerleme yapıldığını; mahkemece bir kararla onaylanan raporun dosyaya sunulduğunu; kurucu menfaatlerinin kanuna uygun olduğunu; kurucular beyanı ile açık bir uygunsuzluğun, aşırı değerlemenin, işlemlerde görünür bir yolsuzluğun bulunmadığını ve diğer kuruluş belgelerinin mevcut olduğunu, gerekli noter onaylarının ve izinlerin alındığını gerekçeleriyle ve hesap verme ilkesinin gereklerine uygun olarak açıklamakla yükümlüdür.
Yukarıda da ifade edildiği üzere şirket kuruluşlarında kuruluş işlemleri kuruluş (işlem) denetçisi tarafından denetlenerek bir raporla durum tespiti yapılacaktır. Kanunun 635. maddesi uyarınca bu yükümlülük limited şirketler için de geçerlidir. Şirketin kuruluşunu, sermaye artırımını, azaltılmasını, birleşmeyi, bölünmeyi, tür değiştirmeyi, menkul kıymet ihracını veya herhangi bir diğer şirket işlem ve kararını denetleyen işlem denetçisi, kanuni görevlerinin yerine getirilmesinde kusurlu hareket ettikleri takdirde, hem şirkete hem de pay sahipleri ile şirket alacaklılarına karşı verdikleri zarar dolayısıyla sorumludurlar. (YTTK Md. 554)
Anonim şirketlerde “kuruluş belgeleri” esas sözleşme, kurucular beyanı, değerleme raporları, ayın ve işletme devrolunmasına ilişkin olanlar da dâhil olmak üzere kurulmakta olan şirketle, kurucular ve diğer kişilerle yapılan kuruluşla ilgili olan sözleşmeler ile işlem denetçisi rapordur. Bu bağlamda da Yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 336. maddesi gereği olarak kuruluş belgelerinin şirket sicil dosyasına konulması ve konulması ve birer nüshasının da şirket tarafından 5 yıl süre ile saklanması öngörülmüştür.
Türk Ticaret Kanunu’nda kuruluş belgeleri sınırlı sayı ile (numerus clausus) olarak belirlenmiştir.
Mevcut kanuni düzenleme çerçevesinde şirket kuruluşlarında konulan ayni sermaye ile devralınacak işletmelere ve ayınlara şirket merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesince atanan bilirkişiler tarafından değer biçilebilmektedir. Bu bağlamda da konuya ilişkin bir “değerleme raporu“ düzenlenmektedir. Bu rapora kurucular, işletme denetçisi ve menfaat sahipleri itiraz edebileceklerdir. (YTTK Md. 343)
Şirket birleşmelerinde birleşmeye katılan şirketlerin; birleşme sözleşmesini, birleşme raporunu ve birleşmeye esas oluşturan bilançoyu bu konuda uzman olan bir işlem denetçisine denettirmeleri şarttır. (YTKK Md. 148/1)
Bu konuda işlem denetçisi denetleme raporunda;
* Devralan şirket tarafından yapılması öngörülen sermaye artırımının devrolunan şirketin ortaklarının haklarını korumaya yeterli bulunup bulunmadığı,
* Değişim oranının ve ayrılma akçesinin adil olup olmadığı,
* Değişim oranının hangi yönteme göre hesaplandığı; en az 3 farklı genel kabul gören yöntem ile karşılaştırma yapılarak uygulanan yöntemin adil olduğu,
* Diğer genel kabul gören yöntemlere göre hangi değerlerin ortaya çıkabileceği,
* Denkleştirme varsa, bunun uygun olup olmadığı,
* Değişim oranının hesaplanması yönünden payların değerlendirilebilmesinde dikkate alınan özellikler ile ilgili inceleme yapıp görüş açıklamakla yükümlüdür.
Şirketlerde sermayenin artırılan kısmın, iç kaynaklardan karşılayan tutarın şirket bünyesinde gerçekten varolduğu, onaylanmış yıllık bilânço ve işlem denetçisinin vereceği açık ve beyanla doğrulamak zorundadır. Bilânço tarihinin üzerinden 6 aydan fazla zaman geçmiş olduğu takdirde, yeni bir bilânço çıkarılması ve bunun işlem denetçisi tarafından onaylanmış olması şarttır. (YTTK Md. 642/2)
Diğer yandan işlem denetçisinin raporuyla sermayenin azaltılmasına rağmen şirket alacaklılarının haklarını tamamen karşılayacak miktarda aktifin şirkette varlığı belirlenmiş olmadıkça sermayenin azaltmasına karar verilemeyecektir. (YTTK Md. 462/2)
KAYNAK:Veysi SEVİĞ/İTO/18.11.2011