Forex’ kelime olarak İngilizce’de ‘foreign Exchange’ kelimelerinin kısaltılmasıdır. Bu bağlamda kelimenin ‘for’ kısmı Foreign’den, ‘ex’ kısmı ise ‘Exchange’den gelmektedir. Türkçe anlamı ile de ‘forex’ döviz alım-satım işlemidir. Ülkemizde 6111 Sayılı Yasa’nın 155’inci maddesi ile Sermaye Piyasası Yasası’nın 30’uncu maddesine ‘g’ bendi eklenmiş ve mevcut ‘g’ bendi ‘h’ bendi oluşmuş, yeni ‘g’ bendine göre de ‘döviz, mal kıymetli maden veya’ Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım-satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlere yönelik hizmetlerin yerine getirilmesi işlemleri sermaye piyasası faaliyeti olarak kabul edilmiştir. Bu düzleme 6111 Sayılı Yasa’nın 215/f maddesi uyarınca 25 Ağustos 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Sermaye Piyasası Yasası’nın 31’inci maddesinde yer alan düzenleme gereği ‘Sermaye Piyasası faaliyeti bulunacak kurumların, bu kuruldan izin almaları zorunludur.’
Aynı yasal düzenleme gereği olarak ‘izin verilen kuruluşlara icra edecekleri sermaye piyasası faaliyetlerini gösteren Yetki belgesi verilmektedir. Yapılabilecek sermaye piyasası faaliyetleri ve aracılık türleri itibariyle yüklenilecek sorumluluğun azami sınırına ilişkin esaslar’ Sermaye Piyasası Kurulu tarafından düzenlenmektedir.
Yetkili belgesi almayanlar veya belgeleri iptal olunanlar, sermaye piyasası faaliyetlerinde bulunamayacakları gibi ticari unvanlarında veya ilan ve reklamlarında faaliyetlerde bulundukları intibaını yaratacak hiçbir kelime veya ibare kullanamayacaklardır.
6111 Sayılı Yasa ile yapılan düzenleme sonucunda ‘Forex’ işlemleri de ‘Sermaye Piyasası Kurulu’nun denetimine girmiş bulunmaktadır.
‘Forex’ işlemleri günün 24 saatinde yapılabilmektedir. Türkiye’de bu piyasanın günlük 3-3.5 milyar dolarlık bir hacim olduğu ifade edilmektedir.
Gerçekte ‘Forex’ bir ülkenin kendi para birimi karşılığında, başka bir alım-satımının yatırım ve/veya gelecekteki kur değişimi riskinden korunmak veyahut da yararlanmak amacıyla yapıldığı bilinmektedir.
Uygulamada ‘Forex’ işlemlerinin internet üzerinden, kredi kartı ve/veya açılmış mevduat hesapları üzerinden yapılması mümkün olduğundan söz konusu işlemlerin hacim itibariyle her geçen gün arttığı gözlenmektedir. Ancak söz konusu işlemlerin pamuk, petrol ve kıymetli madenler üzerine yapılması da mümkündür.
Sermaye Piyasası Yasası’nın 30/g maddesi uyarınca döviz, mal, kıymetli maden veya Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım-satımı yapılabilmektedir.
Kaldıraçlı alım-satım da ‘Forex’ işlemi yaptıran daha doğrusu bu işlemlere aracılık eden kuruluş yatırımcısına belli bir teminat karşılığı bu teminatın misli ile işlem yapma hakkı verebilmektedir.
Örneğin yatırımcısına 1.000 TL teminat karşılığında 100.000 TL’lik işlem yapma hakkı tanıyan kuruluş yatırımcısına 1 Euro=2.42’den (100.000/2.42) 41.322 Euro alıp bu miktarı bir süre sonra Euro kurulu 2.58 den satabilir. Bu durumda söz konusu satıştan işlemcisine (41.322 X 2.58=) 106.618 TL’lik bir satış bedeli elde etmiş olabilir. Bu durumda işlemcinin bu işten kazancı (106.618 – 100.000=) 6.618 TL’dir. Burada 1.000 TL’lik bir teminatla işlemci 6.618 TL kazanmış olmaktadır.
‘Forex’ işlemlerine bir çok yatırımcı özellikle kur veya bazı mal fiyatlarının oynak olması nedeniyle ilgi göstermektedir.
6111 Sayılı Yasa ile yapılan düzenleme ile kaldıraçlı alım-satım işlemlerinde üç farklı faaliyetin varlığı kabul edilmiştir. Bunlar;
* Piyasa aracılığı,
* İşlem aracılığı,
* Tanıtım aracılığıdır
Diğer yandan ‘Forex’ işlemlerinden elde edilen kazancın vergilendirme açısından değerlendirilmesi de uygulamada ayrı bir tartışma konusudur.
Gelir Vergisi Yasası’nın mükerrer 80/1’inci maddesi gereği olarak ‘menkul kıymetlerin veya diğer sermaye piyasası araçlarının elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar’ değer artış kazancı olarak kabul edilmektedir. Sermaye Piyasası Yasası’nın 30/g maddesi Döviz, mal, kıymetli maden veya ‘Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenecek diğer varlıkların kaldıraçlı alım-satımı, alım satımına aracılık ve bu işlemlere yönelik hizmetlerin yerine getirilmesi’ni sermaye piyasası faaliyeti olarak kabul etmişleridir.
Sermaye Piyasası Kurulu konuya ilişkin olarak ‘Kaldıraçlı Alım-Satım İşlemleri ve Bu İşlemlerin Gerçekleştirebilecek Kurumlara İlişkin Esaslar’la ilgili seri: V No:125 Tebliğ’ini yayımlayarak olayı başlangıçta disiplin altına almayı amaçlamıştır.
Veysi SEVİĞ/İTO/23.9.2011