1. İdarelerin tabi oldukları eşik değerler
1.1. 4734 sayılı Kanunun 8 inci maddesinde mal ve hizmet alımları için genel bütçeye dahil daireler ve katma bütçeli idarelerin tabi oldukları eşik değerler ile Kanun kapsamındaki diğer idarelerin tabi oldukları eşik değerler birbirinden farklı olarak belirlenmiştir. Ancak, 10/12/2003 tarihli ve 5018 s. Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile yeni bir bütçe sınıflandırılması yapılmıştır. Ayrıca 5018 sayılı Kanunda değişiklik yapan 5436 sayılı Kanunun geçici 3 üncü maddesinin son fıkrasında “İlgili mevzuatında gerekli düzenleme yapılıncaya kadar, mevzuatta katma bütçeli idarelere yapılan atıflar, katma bütçeli idare iken 5018 sayılı Kanunla özel bütçeli idareler kapsamına alınan kamu idareleri bakımından, ilgisine göre bu idarelere yapılmış sayılır” hükmüne de yer verilmiştir. Bu çerçevede, 4734 sayılı Kanun kapsamındaki idarelerden 5018 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden önce kurulmuş olanlar, daha önce tabi oldukları eşik değerlere tabi olmaya devam edeceklerdir. 5018 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra kurulmuş olan idareler ise bütçe sınıflandırması bakımından aynı statüye sahip diğer idarelerin tabi oldukları eşik değerleri uygulayacaklardır.
1.2. Genel bütçeye dahil daireler ile özel bütçeli idarelere bağlı döner sermayeli kuruluşlar tarafından yapılacak mal ve hizmet alımlarında, tüzel kişilikleri olmamakla beraber Kanunun 2 nci maddesinin (a) bendinde ayrı bir idare olarak sayılması ve bütçesinin farklı olması nedeniyle 4734 sayılı Kanunun 8 inci maddesinin (b) bendinde belirtilen eşik değere tabi olunacaktır.
2. 4734 Sayılı Kanunun 63 üncü maddesinin uygulanması
2.1. Yerli istekli
2.1.1. İhale Uygulama Yönetmeliklerinin yerli istekliyi düzenleyen ilgili maddeleri gereğince, gerçek kişinin yerli istekli olduğu başvuru veya teklif mektubunda yer alan T.C. kimlik numarasından anlaşılacağından, tüzel kişilerin ise başvuru veya teklif kapsamında sundukları belgeler üzerinden değerlendirileceğinden, idarelerce, başvuru veya teklif kapsamında yerli istekli olunduğuna ilişkin başka bir belge istenmeyecektir.
2.1.2. Tüzel kişilerin yerli istekli olmaları için, Türk kanunlarına göre kurulmuş olmaları gerekmektedir. Bu çerçevede, sadece yerli isteklilerin katılmasının öngörüldüğü veya yerli istekliler lehine fiyat avantajı uygulanacak ihalelerde idari şartnamelerin “ihaleye katılmaya ilişkin hususlar” başlıklı maddelerinde belirtilen “ilgisine göre tüzel kişiliğin ortakları, üyeleri veya kurucuları ile tüzel kişiliğin yönetimindeki görevlileri belirten son durumu gösterir Ticaret Sicil Gazetesi, bu bilgilerin tamamının bir Ticaret Sicil Gazetesinde bulunmaması halinde, bu bilgilerin tümünü göstermek üzere ilgili Ticaret Sicil Gazeteleri veya bu hususları gösteren belgeler” hükmü uyarınca, tüzel kişiliğin yerli istekli olup olmadığına ilişkin tereddüt bulunması halinde bu hususun ayrıca belgelendirilmesi bilgi eksikliğinin tamamlattırılması kapsamında istenecektir.
2.2. Yerli malı belgesi
2.2.1. İstekli tarafından teklif ettiği malın yerli malı olduğu, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğine bağlı ilgili Oda veya Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonuna bağlı ilgili Esnaf veya Sanatkârlar Odası tarafından düzenlenen Yerli Malı Belgesi ile belgelendirilir.
2.3. Serbest bölgelerde faaliyet gösteren aday ve isteklilerin yerli istekli olup olmadığı ile serbest bölgede üretilen mallara yerli malı belgesi düzenlenmesi
2.3.1. Serbest bölgelerde faaliyet gösteren adayların veya isteklilerin 4734 sayılı Kanun kapsamında yerli istekli olup olmadıkları ile bunların ürettikleri mallara “Yerli Malı Belgesi” düzenlenip düzenlenemeyeceği hususu, 21/9/2004 tarihli ve 2004/DK.D-309 sayılı Kamu İhale Kurulu Kararı ile düzenlenmiştir. Serbest bölgelerde faaliyet gösteren“Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı gerçek kişiler ile Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre kurulmuş tüzel kişilik” niteliğini haiz aday ve istekliler, 4734 sayılı Kanunun 4 üncü maddesindeki yerli istekli tanımı gereğince yerli istekli kabul edilecektir.
2.3.2. Yabancı ülkelerde kurulmuş tüzel kişilikler, bulundukları ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliklerine kendi ülkelerinde geçerli olan kuruluş belgesini onaylatmak suretiyle serbest bölgelerde faaliyette bulunabilmektedirler. Ancak bunlar Türkiye Cumhuriyeti kanunlarına göre kurulmuş tüzel kişilik niteliğinde olmadıklarından, 4734 sayılı Kanun kapsamında yerli istekli olarak kabul edilmeyecektir.
2.3.3 İlgili odalar tarafından, Yerli Malı Belgesi düzenlenmesine ilişkin esaslar ve serbest bölgeler mevzuatı ile gümrük mevzuatı göz önünde bulundurularak, gerekli şartların sağlanması kaydıyla serbest bölgede faaliyet gösteren yerli isteklilerin ürettikleri mallara Yerli Malı Belgesi düzenlenebilir.
2.3.4 İstekliler, serbest bölgelerde üretilen ve Yerli Malı Belgesine sahip malları teklif etmeleri durumunda yerli malı teklif eden istekliler lehine fiyat avantajı uygulamasından yararlanacaklardır. Ancak isteklilerin, serbest bölgelerde üretilen Yerli Malı Belgesine sahip malları teklif etmeleri sırasında serbest bölgeler mevzuatı ile gümrük mevzuatını da göz önünde bulundurmaları gerekmektedir.
2.4. Türkiye Odalar ve Borsalar Birliğine bağlı ilgili Oda veya Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonuna bağlı ilgili Esnaf veya Sanatkârlar Odası tarafından “Yerli Malı Belgesi” düzenlenmesine ilişkin esaslar
2.4.1. Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliğine bağlı ilgili Oda veya Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonuna bağlı ilgili Esnaf veya Sanatkârlar Odası tarafından, “Yerli Malı Belgesi” düzenlenmesinde aşağıda belirtilen kriterler esas alınır.
2.4.1.1. Tamamen Türkiye’de üretilen veya elde edilen ürünler ile üretim sürecinin önemli bir aşaması ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemi Türkiye’de yapılan ürünler, yerli malı olarak kabul edilir.
2.4.1.2. Sanayi ürünlerinin yerli malı kabul edilebilmesi için;
a) Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından düzenlenen Sanayi Sicil Belgesine sahip firmalar tarafından üretilmesi,
b) Üretim sürecinin önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin Türkiye’de yapılmış olması,
şartları aranır.
Bu iki şartın bulunması halinde “Yerli Malı Belgesi”, sanayi ürününün üretildiği yer Sanayi Odası veya Sanayi ve Ticaret Odası tarafından; Esnaf ve Sanatkârlar Odalarına kayıtlı olanlar tarafından üretilenler için ise ürünün üretildiği yer Esnaf ve Sanatkârlar Odasınca düzenlenir.
2.4.1.3. Gıda ve tarımsal ürünlerin yerli malı olarak kabul edilebilmesi için;
a) İlgili mevzuatı uyarınca düzenlenen Gıda Sicil Belgesi ile Gıda Üretim Sertifikasına sahip üretici tarafından üretilmesi,
b) Üretim sürecinin önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin Türkiye’de yapılmış olması,
şartları aranır.
Bu iki şartın bulunması halinde “Yerli Malı Belgesi”, gıda ve tarımsal ürünü üreten üreticinin bulunduğu yer Sanayi Odası veya Sanayi ve Ticaret Odası tarafından; Esnaf ve Sanatkârlar Odalarına kayıtlı olanlar tarafından üretilenler için ise ürünü üreten üreticinin bulunduğu yer Esnaf ve Sanatkârlar Odasınca düzenlenir.
2.4.1.4. Türkiye’de toplanan bitkisel ürünler, Türkiye’de doğan ve yetiştirilen canlı hayvanlar ve bunlardan elde edilen ürünler, Türkiye’de yetiştirilen ve avlanan su ürünleri yerli malı kabul edilir. Bunların dışındaki ham tarım ve hayvancılık ürünleri tümüyle Türkiye’de üretilmesi veya üretim sürecinin önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin Türkiye’de yapılmış olması şartıyla yerli malı kabul edilir.
Tarım ve hayvancılık ürünlerine ilişkin “Yerli Malı Belgesi”, ürünün elde edildiği yerin Ticaret Borsası tarafından, Ticaret Borsasının bulunmadığı yerlerde ise Ticaret Odası veya Ticaret ve Sanayi Odaları tarafından; Esnaf ve Sanatkârlar Odalarına kayıtlı olanlar için ise ürünün elde edildiği yerin Esnaf ve Sanatkârlar Odasınca düzenlenir.
2.4.1.5. Türkiye’de çıkarılan madenler ve madencilik ürünleri ile yukarıda belirtilen ürünler dışında kalan ve bu kategorilerin hiçbirine girmeyen diğer ürünler; tümüyle Türkiye’de üretilmesi veya üretim sürecinin önemli bir aşamasının ve ekonomik yönden gerekli görülen en son esaslı işçilik ve eylemin Türkiye’de yapılmış olması şartıyla yerli malı kabul edilir.
Bu ürünlere ilişkin “Yerli Malı Belgesi”, üretildiği yerin Sanayi Odası veya Ticaret ve Sanayi Odası tarafından; Esnaf ve Sanatkârlar Odalarına kayıtlı olanlar tarafından üretilenler için ise üretildiği yerin Esnaf ve Sanatkârlar Odasınca düzenlenir.
2.4.1.6. Yukarıdaki ürünleri üreten firmanın, sadece Ticaret Odası üyesi olması ve üretimin, üyesi olduğu odanın faaliyet bölgesinde gerçekleştirilmesi durumunda, Yerli Malı Belgesi, bu Ticaret Odası tarafından düzenlenebilir.
2.4.2. TOBB ve TESK tarafından da yukarıdaki hususlar esas alınarak Birliğe veya Konfederasyona bağlı odalar tarafından “Yerli Malı Belgesi Düzenlemesine ilişkin Esaslar” yayımlanmıştır. Yerli Malı Belgesi talep eden tacir veya esnaf ve sanatkârlar, gerekli belgeler ile ilgili Oda’ya veya Borsa’ya yazılı olarak başvurmaları gerekmektedir.
2.5. Eşik değerlere göre ihalelerin yabancı isteklilere açılması ve fiyat avantajı uygulaması
2.5.1.4734 sayılı Kanunun 13/2/2011 tarihli ve 6111 sayılı Kanunla değişik “Yerli İstekliler ile İlgili Düzenlemeler” başlıklı 63 üncü maddesi hükmü uyarınca, yaklaşık maliyeti eşik değerlerin altında olan hizmet alımı ve yapım işi ihalelerinin ön yeterlik şartnamesi ile idari şartnamelerinde sadece yerli isteklilerin ihaleye katılabileceği şeklinde düzenleme yapılabilecektir. Ayrıca idarelerce, yaklaşık maliyeti eşik değerlere eşit ve üzerinde olan hizmet alımı ve yapım işi ihaleleri ile yaklaşık maliyeti eşik değerlerin altında olmakla birlikte yabancı isteklilerin de katılımına açık olan hizmet alımı ve yapım işi ihalelerinin idari şartnamelerine, yerli istekliler lehine % 15 oranına kadar fiyat avantajı sağlanmasına ilişkin hüküm konulabilecektir.
2.5.2. Eşik değerler çerçevesinde mal alımı ihalelerinin yabancı isteklilere açılması ve yerli malı teklif eden istekliler lehine fiyat avantajı uygulaması
2.5.2.1. İdareler, mal alımı ihalelerinde ihalenin yabancı isteklilere açıklığı ve yerli malı teklif eden istekliler lehine fiyat avantajı uygulaması konusunda yapacakları düzenleme ve uygulamalarda, 4734 sayılı Kanunun 63 üncü maddesi, Mal Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinin 61 inci maddesi ile tip şartnamelerin ilgili maddelerinde yer alan düzenlemeleri esas alacaklardır.
2.5.2.2. İdareler, yaklaşık maliyeti eşik değerin altında kalan mal alımı ihalelerinde, ihalenin yabancı isteklilere açıklığı ve yerli malı teklif eden istekliler lehine fiyat avantajı uygulaması konusunda aşağıdaki düzenlemelerden birini yapacaklardır:
a) İhaleye sadece yerli isteklilerin katılmasına yönelik düzenleme yapılabilir. Bu şekilde yapılan ihalelere, yabancı istekliler ve yabancı isteklilerle ortak girişim yapan yerli istekliler teklif veremez.
b) İhaleye sadece yerli isteklilerin katılması ve yerli malı teklif eden yerli istekliye %15 oranına kadar idarece belirlenecek bir oranda fiyat avantajı uygulanmasına yönelik düzenleme yapabilir. Bu şekilde yapılan ihalelere, yabancı istekliler ve yabancı isteklilerle ortak girişim yapan yerli istekliler teklif veremez. Yerli malı teklif eden yerli istekli, idari şartnamede belirlenen oranda fiyat avantajından yararlanır.
c) Yerli malı teklif eden yerli ve yabancı istekliler lehine fiyat avantajı tanınmaksızın, ihaleye yeterlik kriterlerini taşıyan yerli ve yabancı tüm isteklilerin katılmasına yönelik düzenleme yapılabilir.
ç) İhaleye, yeterlik kriterlerini taşıyan yerli ve yabancı tüm isteklilerin katılması ve yerli malı teklif eden istekliye %15 oranına kadar idarece belirlenecek bir oranda fiyat avantajı uygulanmasına yönelik düzenleme yapabilir. Bu şekilde yapılan ihalelerde, yerli malı teklif eden yerli ve yabancı istekliler, idari şartnamede belirlenen oranda fiyat avantajından yararlanır.
2.5.2.3.İdareler, yaklaşık maliyeti yürürlükteki eşik değere eşit veya eşik değerin üzerindeki mal alımı ihalelerinde, ihaleye katılım ve yerli malı teklif eden istekli lehine fiyat avantajı uygulaması konusunda aşağıdaki düzenlemelerden birini yapacaklardır:
a) Yerli malı teklif eden yerli ve yabancı istekliler lehine fiyat avantajı tanınmaksızın, ihaleye yeterlik kriterlerini taşıyan yerli ve yabancı tüm isteklilerin katılmasına yönelik düzenleme yapılabilir.
b) İhaleye, yeterlik kriterlerini taşıyan yerli ve yabancı tüm isteklilerin katılması ve yerli malı teklif eden istekliye %15 oranına kadar idarece belirlenecek bir oranda fiyat avantajı uygulanmasına yönelik düzenleme yapabilir. Bu şekilde yapılan ihalelerde, yerli malı teklif eden yerli ve yabancı istekliler, idari şartnamede belirlenen oranda fiyat avantajından yararlanır.
(c)www.isakarakas.com