Yeni Çek Yasası, 20 Aralık 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak bu tarihten itibaren yürürlüğe girmiş olup, bir yılı aşkın süredir uygulanmaktadır. Söz konusu uygulamanın en belirgin özelliği, 1 Temmuz 2010 tarihinden itibaren dört farklı çek türünün dolaşıma çıkarılmış olmasıdır. Bu bağlamda söz konusu çekler yanında daha önce kullanılan ve renk ayırımı bulunmayan çekler de piyasada tükenene kadar geçerli bulunmaktadır.
Yasal düzenleme gereği uygulamada 1 Temmuz 2010 tarihinden itibaren;
* Tacirler tarafından kullanılacak olan zemini lacivert renkli çekler,
* Tacirler tarafından hamiline yazılı düzenlenmiş bulunan üzerinde ‘Tacir Hamiline’ ibaresi bulunan zemini kırmızı çekler,
* Tacir olmayan kişilerin kullanacağı zemini yeşil, üzerinde ‘Tacir Olmayan’ ibaresi bulunan çekler,
* Tacir olmayan kişilerce hamiline düzenlenecek ve üzerinde ‘Tacir Olmayan Hamiline’ yazılı zemini kahverengi çekler dolaşıma çıkmış bulunmaktadır.
Tebliğ ile yapılan düzenleme gereği olarak da, çek yaprakları üzerine lehtar imzasının alınmasına imkân verecek şekilde bir ibare de konulabilecek.
Çek defterlerinin sayfa adedinin belirlenmesi konusunda bankalar serbest bırakılmış olup, çek basım işleri bankalara aittir.
Bankalar, çek hesabı açtırmak isteyenlerin, yasaklılık durumuna ilişkin adli sicil kayıtlarını, açık kimliklerini saptamak için fotoğraflı nüfus cüzdanı, pasaport veya sürücü belgesi örneklerini, yerleşim yeri belgelerini, vergi kimlik numaralarını, tacir olanların ayrıca ticaret siciline kayıtlarını almak ve çek hesabının kapatılması halinde bunları, hesabın kapatıldığı tarihten 10 yıl süreyle saklamakla yükümlüdürler.
Yasal düzenleme gereği olarak tacir tüzel kişi veya onun faaliyetleri ile ilişkilendirilmek koşuluyla tüzel kişinin gerçek kişi ortakları, ortakların ilgili bulunduğu tüzel kişinin veya ortaklarının etkisi altında bulundurduğu gerçek kişiler ile tüzel kişinin yönetim organında görev alan veya temsilcisi sıfatını taşıyan gerçek kişiler adına açılmış çek hesapları, tacir tüzel kişiye ait kabul edilecek ve ilgililerce bu özelliğe uygun işlem yapılır. Ayrıca bu ilişkinin varlığına yönelik emarelerin bulunması halinde hesabın bulunduğu banka şubesi, durumu Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirmekle yükümlüdür. (Çek Yasası Md.4/2)
Uygulamada dört farklı renkte ve yine dört ayrı özellik taşıyan çeklerin usulüne uygun kullanılmadığı ve hatta çeklerin üzerinde yazılı bulunan özelliklerinin dışında farklı amaçlarla kullanıldığı gözlenmektedir.
Yeni Çek Yasası’nın özelliklerini belirleyici nitelikte resmi açıklama yapılmadığı için çoğu kez yasa ile belirlenmiş ayrımın uygulamada dikkate alınmadığı, bu durumun ise hem bankacılık hem de kullanıcılar açısından risk taşıdığı gözlenmektedir.
Çek hesabı ilgilinin, vekilinin, vekilin veya yasal temsilcisinin imzası olmadan açılamaz. Çek hesabı açılmasını veya mevcut çek hesabından çek defteri verilmesini isteyen kimse, her defasında tacir veya esnaf ve sanatkar olup olmadığı ve kendisi hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunup bulunmadığı hususunda bankaya yazılı beyanda bulunmakla yükümlüdür. Tüzel kişiler tarafından verilecek olan beyannamede, ayrıca tüzel kişinin yönetim organında görev yapan, temsilci olan veya imza yetkilisi olan kişilerin çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı bulunmadığı belirtilecek.
Çek defterlerinin içeriklerine, çek düzenlenmesine, kullanımına, çek hamillerinin korunmalarına ve kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması önlemlerine katkıda bulunmaya yönelik olarak uygulamaya konulan 5941 sayılı Çek Yasası, bir yıllık uygulama sürecinde bekleneni verememiştir.
Yeni Çek Yasası ile 2011 yılının sonuna kadar vadeli çek düzenlenmesine ve kullanılmasına olanak sağlanmıştır. Ancak bu uygulama 31 Aralık 2011 tarihinde sona erecek.
KAYNAK:İTO G./Veysi SEVİĞ/31.12.2011