Anayasa Mahkemesi Kararı:Devlet memurları…

İTİRAZIN KONUSU : 14.7.1965 günlü, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 64. maddesinin son fıkrasında yer alan “ …  72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurlarından …” ibaresinin Anayasa’nın 10. maddesine aykırılığı savıyla iptaline karar verilmesi istemidir.

I- OLAY

Kalkınmada birinci derecede öncelikli yörede bulunan bir okula, eş durumu nedeniyle naklen atanan öğretmenin, bu yörede geçirdiği iki yılın karşılığında aylık derecesinin yükseltilmesinde dikkate alınmak üzere kendisine ayrıca bir kademe ilerlemesi verilmesi istemiyle yaptığı başvurunun reddine ilişkin işlemin iptali istemiyle açtığı davada, itiraz konusu kuralın Anayasa’ya aykırı olduğu kanısına varan Mahkeme iptali istemiyle başvurmuştur.

II- İTİRAZIN GEREKÇESİ

Başvuru kararının gerekçe bölümü şöyledir:

“657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 64. maddesinin son fıkrasında “Ancak,72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurlarından kalkınmada 1 inci derecede öncelikli yörelerde bulunanlara (Erzurum ve Artvin İlleri dahil) bu yörelerde fiilen çalışmak suretiyle başarılı geçirilen her iki yılın karşılığında aylık derecelerinin yükseltilmesinde dikkate alınmak üzere ayrıca bir kademe ilerlemesi daha verilir. Yıllık izinde geçirilen süreler fiilen çalışılmış sayılır. İki yıldan az süreler dikkate alınmaz.” hükmüne yer verilmiştir.

1982 Anayasasının 10. maddesinde de; “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.” amir hükmü öngörülmüştür.

Dava dosyasının incelenmesinden; halen Kırklareli İlinde sınıf öğretmeni olarak görev yapan davacının; eşinin görevine ilişkin özür durumuna binaen 18.08.2004 tarihinde Bitlis Tatvan Mehmetçik İlköğretim Okuluna atandığı, bu okulda 24.07.2006 tarihine kadar görev yaptığı, daha sonra Tatvan’da görev yaptığı iki yıllık hizmet süresi için tarafına 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 64. maddesinin son fıkrası uyarınca bir kademe ilerlemesi uygulanması talebiyle Bitlis Valiliğine başvurduğu, talebinin 28.12.2007 tarih ve 7892 sayılı Bitlis Valiliği işlemi ile; davacının mecburi hizmet yükümlüsü olmadığı ve Tatvan İlçesine (özür) eş durumundan atandığı, bu sebeple Yasanın öngördüğü ilave bir kademe ilerlemesinden faydalandırılmasının mümkün olmadığından bahisle reddi üzerine anılan işlemin iptali istemiyle bakılmakta olan davanın açıldığı anlaşılmıştır.

Mahkememizce; 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 64. maddesinin son fıkrasının; davacının iptalini talep ettiği dava konusu işlemin dayanağını teşkil ettiği ve anılan Yasa hükmünün uyuşmazlığın çözümüne uygulanacak esas norm olduğu tespit edilmiş ve söz konusu fıkranın ilk cümlesinde geçen “72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurlarından” ibaresinin aşağıda izah olunan gerekçeye dayanılarak Anayasanın 10. maddesine aykırılığından bahisle iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurma zorunluluğu doğmuştur.

Bilindiği üzere ülkemizde bölgeler arası gelişmişlik düzeylerinin farklılığından kaynaklanan mahzurların giderilmesi amacıyla kalkınmada öncelikli yöreler tespit edilmiş, sonrasında da farklı mevzuat hükümleri ile bu yörelerin vatandaşları ve burada görev yapan kamu personeline ayrıcalıklı haklar tanınmıştır.

657 sayılı Yasanın 64. maddesinin son fıkrası da anılan saiklerle kabul edilmiş, bu hükümle memleketin farklı bölgelerinde görev yapan personelin sosyal yaşam ve konumları arasındaki dengesizliklerin bir nebze giderilmesi amaçlanmıştır.

Diğer yandan; kamu personeli rejiminin özel hukuk sisteminden bağımsız olarak bir statü rejimi olduğu ve kamu çalışanlarının görev ve çalışma usullerinin çoğunlukla kendi istek ve iradeleri haricinde belirlendiği de bilinmektedir. Aynı şekilde kamu görevlilerinin atama ve nakilleri de; mecburi hizmete tabi olarak resen atanma usulünün yanı sıra eş durumu, eğitim, sağlık durumları gibi sair sebeplerle özür durumuna bağlı olarak da gerçekleştirilebilmekte ve bu haller de ilgilisinin tayin isteği dışında gelişmektedir.

Bu doğrultuda ele alındığında; anılan Yasa hükmü ile kalkınmada 1 inci derecede öncelikli yörelerde görev yapan memurların (Erzurum ve Artvin İl’leri dahil) bu yörelerde fiilen çalışmak suretiyle başarılı geçirilen her iki yılın karşılığında aylık derecelerinin yükseltilmesinde dikkate alınmak üzere ayrıca bir kademe ilerlemesinden faydalandırılması noktasında; mezkur fıkranın ilk cümlesinde öngörülen “72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurları” ile özür durumuna binaen veyahut farklı sebeplerle bu yörelerdeki kamu görevlerine atanan Devlet Memurları arasında ayrım yapılmasının ve ikinci durumdaki kamu görevlilerine Yasanın öngördüğü ilave bir kademe ilerlemesi hakkının tanınmamasının Anayasanın 10. maddesinin hem lafzına hem de bu maddede vurgulanan ve Yüksek Mahkemenin kararları ile yorumu yapılarak tavzih edilen “eşitlik” ilkesine aykırı bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Hal böyle olunca uyuşmazlığa tatbik edilecek yegane norm olan anılan Yasa hükmünde geçen “72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurlarından” ibaresinin Anayasanın 10. maddesine aykırı olduğu kanaatine varılmıştır.

Açıklanan nedenlerle, 657 sayılı Yasanın 64. maddesinin son fıkrasında yer alan “72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurlarından” yolundaki düzenlemenin Anayasanın 10. maddesine aykırı olduğu sonucuna Mahkememizce varıldığından, T.C. Anayasasının 152. maddesi uyarınca, bu konuda bir karar verilmek üzere konunun Anayasa Mahkemesine götürülmesine, Anayasa Mahkemesinin bu konuda vereceği karara kadar davanın geri bırakılmasına, 24.10.2008 gününde oybirliğiyle karar verildi.”

III- YASA METİNLERİ

A- İtiraz Konusu Yasa Kuralı

14.7.1965 günlü, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun iptali istenilen ibareyi de içeren 64. maddesi şöyledir:

“Devlet memurunun kademede ilerlemesi için aşağıdaki şartların bulunması lazımdır:

A) Bulunduğu kademede en az bir yıl çalışmış olması,

B) O yıl içinde olumlu sicil almış bulunması,

C) Bulunduğu derecede ilerleyebileceği bir kademenin bulunması,

(Ek fıkra: 29/01/1984 – KHK 243/9 md.) Devlet memurlarından 6 yıllık sicil notu ortalaması 90 ve daha yukarı olanların aylık derecelerinin yükseltilmesinde dikkate alınmak üzere bir kademe ilerlemesi uygulanır.

(Ek fıkra: 09/04/1990-KHK-418/4 md.; İptal: Anayasa Mahkemesi’nin 05/02/1992 tarih ve E.1990/22, K.1992/6 Sayılı Kararı ile; Yeniden düzenlenen fıkra: 18/05/1994 – KHK-527/ 4 md.) Ancak, 72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurlarından kalkınmada 1 inci derecede öncelikli yörelerde bulunanlara (Erzurum ve Artvin İl’leri dahil) bu yörelerde fiilen çalışmak suretiyle başarılı geçirilen her iki yılın karşılığında aylık derecelerinin yükseltilmesinde dikkate alınmak üzere ayrıca bir kademe ilerlemesi daha verilir. Yıllık izinde geçirilen süreler fiilen çalışılmış sayılır. İki yıldan az süreler dikkate alınmaz.”

B- Dayanılan Anayasa Kuralı

Başvuru kararında Anayasa’nın 10. maddesine dayanılmıştır.

IV- İLK İNCELEME

Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü’nün 8. maddesi gereğince Haşim KILIÇ,  Osman Alifeyyaz PAKSÜT, Sacit ADALI, Fulya KANTARCIOĞLU, Ahmet AKYALÇIN, Mehmet ERTEN, A. Necmi ÖZLER, Serdar ÖZGÜLDÜR, Şevket APALAK, Serruh KALELİ ve Zehra Ayla PERKTAŞ’ın katılımlarıyla 27.11.2008 gününde yapılan ilk inceleme toplantısında, dosyada eksiklik bulunmadığından işin esasının incelenmesine oybirliğiyle karar verilmiştir.

V- ESASIN İNCELENMESİ

Başvuru kararı ve ekleri, işin esasına ilişkin rapor, itiraz konusu yasa kuralı, dayanılan Anayasa kuralları ve bunların gerekçeleri ile diğer yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gereği görüşülüp düşünüldü:

Başvuru kararında, belirli bir bölgede belirli bir süre daimi olarak görev yapma zorunluluğu üzerinde durulmaksızın, kamu personel rejiminin, çalışanların istek ve iradeleri dışında belirlenen, özel hukuk sisteminden bağımsız bir statü rejimi olduğu, bu nedenle kamu görevlilerinin atama ve nakillerinin, zorunlu hizmete tabi olarak res’en atama usulünün yanında, eş durumu, eğitim, sağlık vb. sebeplere bağlı olarak da gerçekleştirilebildiği, ancak hangi sebebe dayalı olarak yapılırsa yapılsın, atama işleminin ilgilinin isteği dışında idarenin tek yanlı tasarrufu ile gerçekleştiğine işaret edilerek, kalkınmada birinci derecede öncelikli yörelerde bulunan yerlere, 657 sayılı Kanun’un 72. maddesi gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet memurları ile aynı yerlere özür durumuna veya farklı sebeplere bağlı olarak atanan Devlet memurlarının, atama işleminin hukuksal niteliği bakımından aynı hukuksal konumda oldukları belirtilmiş, bu nedenle de bölgeler arasındaki gelişmişlik düzeyi farklılığından kaynaklanan mahzurların giderilmesini amaçlayan “kalkınmada öncelikli yöreler” uygulaması kapsamında tanınan ayrıcalıklardan birisi olan 657 sayılı Kanun’un 64. maddesinin son fıkrasındaki uygulamadan, bu bölgelere özür durumuna veya farklı sebeplere bağlı olarak atanmış bulunan Devlet memurlarının da yararlanması gerektiği vurgulanarak, buna engel olduğu değerlendirilen itiraz konusu kuralın Anayasanın 10. maddesinde ifade edilen “eşitlik” ilkesine aykırı olduğu ileri sürülmüştür.

657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 64. maddesinin itiraz konusu kuralı da içeren son fıkrasına göre, kalkınmada 1 inci derecede öncelikli yörelerde bulunan yerlere aynı Kanun’un 72. maddesi gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet memurlarına, bu yörelerde fiilen çalışmak suretiyle başarılı olarak geçirdikleri her iki yılın karşılığında ve aylık derecelerinin yükseltilmesinde dikkate alınmak üzere normal kademe ilerlemesi haklarına ilave olarak bir kademe ilerlemesi daha uygulanacaktır. Kural uyarınca söz konusu kademe ilerlemesi, kalkınmada 1. derecede öncelikli yörelerde görev yapan tüm Devlet memurlarına değil, bu yörelerde bulunan yerlere 657 sayılı Kanun’un 72. maddesi gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atananlara uygulanacaktır. Yani, bir Devlet memurunun atandığı/görev yaptığı yer kalkınmada 1. derecede öncelikli bir yörede bulunsa bile, buraya belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanmamış ise bu haktan yararlanamayacaktır.

Anayasa’nın 10. maddesinde düzenlenen eşitlik ilkesi ile eylemli değil hukuksal eşitlik öngörülmektedir. Eşitlik ilkesinin amacı, aynı durumda bulunan kişilerin yasalarca aynı işleme bağlı tutulmalarını sağlamak ve kişilere yasalar karşısında ayırım yapılmasını ve ayrıcalık tanınmasını önlemektir. Bu ilkeyle, aynı durumda bulunan kimi kişi ve topluluklara ayrı kurallar uygulanarak yasa karşısında eşitliğin ihlâli yasaklanmıştır. Durum ve konumlardaki özellikler, kimi kişiler ya da topluluklar için değişik kuralları gerekli kılabilir. Aynı hukuksal durumlar aynı, ayrı hukuksal durumlar farklı kurallara bağlı tutulursa Anayasa’nın öngördüğü eşitlik ilkesi ihlâl edilmiş olmaz. Nitelikleri ve durumları özdeş olanlar içinse yasalarla değişik kurallar konulamaz.

Yasa koyucu, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 72. maddesinde, kurumlardaki yer değiştirme suretiyle atanmaların hizmetlerin gereklerine, özelliklerine, Türkiye’nin ekonomik, sosyal, kültürel ve ulaşım şartları yönünden benzerlik ve yakınlık gösteren illerinin gruplandırılması suretiyle tespit edilecek olan bölgeleri arasında adil ve dengeli bir sistem içinde yapılacağını, yer değiştirme ile ilgili atama esaslarının Devlet Personel Başkanlığınca hazırlanacak bir yönetmelikle belirleneceğini, kurumların, atamaya tabi olacak personeli için, bu yönetmelik esaslarına göre Devlet Personel Başkanlığının görüşünü almak suretiyle bir personel ve atama planı hazırlayacaklarını öngörmek suretiyle konuya ilişkin çerçeveyi çizmiş, temel ilke ve esasları belirlemiş, ülke çapında sunulması gereken kamu hizmetlerinin ülkenin her tarafında sunulmasını temin etmek bakımından, bunları sunacak olan personelin temininde çekilebilecek olan güçlükleri de gözeterek (yargı denetimi saklı kalmak kaydıyla), değişen, gelişen ve çeşitlenen nedenlere bağlı olarak, hangi kamu görevlilerinin hangi bölgelere hangi koşullarla atanabileceklerini belirleme konusunda idareye takdir yetkisi vermiştir. Devlet Personel Başkanlığı ile diğer kamu idareleri tarafından bu yetki kapsamında hazırlanan atama ve yer değiştirme düzenlemelerinde de belirli bölgelerde belirli sürelerle mecburi olarak sürekli görevle kimlerin atanacakları konusunda değişik hükümlere yer verilmiştir.

Kalkınmada 1 inci derecede öncelikli yörelerde bulunan yerlere 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 72. maddesi gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet memurları ile aynı yerlere başka nedenlere bağlı olarak atanan ve o yerlerde belirli bir süre görev yapma zorunluluğu bulunmayan Devlet memurları, aynı hukuksal konumda bulunmadıklarından bunlara farklı kurallar uygulanması eşitlik ilkesine aykırı değildir.

Açıklanan nedenle, itiraz konusu kural Anayasa’nın 10. maddesine aykırı değildir. İtirazın reddi gerekir.

Serdar ÖZGÜLDÜR bu görüşe katılmamıştır.

VI- SONUÇ

1- 7.5.2010 günlü, 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun uyarınca, 2949 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun ile ilgili gerekli düzenlemeler yapılmadan, Mahkeme’nin çalışıp çalışamayacağına ilişkin ön meselenin incelenmesi sonucunda; Mahkeme’nin çalışmasına bir engel bulunmadığına, Fulya KANTARCIOĞLU, Mehmet ERTEN, Fettah OTO, Zehra Ayla PERKTAŞ ile Celal Mümtaz AKINCI’nın, gerekçesi 2010/68 esas sayılı dosyada belirtilen karşıoyları ve OYÇOKLUĞUYLA,

2- 14.7.1965 günlü, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 64. maddesinin son fıkrasında yer alan “… 72 nci madde gereğince belirli bir süre görev yapmak üzere mecburi olarak sürekli görevle atanan Devlet Memurlarından …” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olmadığına ve itirazın REDDİNE, Serdar ÖZGÜLDÜR’ün karşıoyu ve OYÇOKLUĞUYLA,

16.12.2010 gününde karar verildi.

 

 

 

 

 

KARŞI OY GEREKÇESİ

Anayasa’nın 41. maddesine göre, aile Türk toplumunun temeli olup, Devlet ailenin huzur ve refahının sağlanması için gerekli tedbirleri almak durumundadır. Davaya konu somut olayda, öğretmen olan eş, kalkınmada 1. derecede öncelikli yörede görev yapan eşiyle birlikte görev yapmak üzere aynı bölgeye atanmıştır. Ne var ki, iptale konu 657 sayılı Kanun’un 64. maddesinin son fıkrasında öngörülen “bir kademe ilerlemesi” verilmesinin amacı, bu bölgede ifa edilecek görevin diğer bölgelere nazaran güçlüğü ve meşakkatidir. Eşine bağlı şekilde bu görev bölgesine atanan diğer eş de aynı güçlük ve meşakkatle karşı karşıya olacağına göre, eşlerden yalnız birine bir kademe ilerlemesi verilip diğerinin bu imkândan yoksun bırakılması sonucunu yaratan dava konusu kural Anayasa’nın 2., 10. ve 41. maddelerine açıkça aykırı düşmektedir.

Açıklanan nedenle, kuralın iptali gerektiği kanısında olduğumdan, Sayın çoğunluğun aksi yöndeki kararına katılmıyorum.

                                                                                                    Üye

                                                                                       Serdar ÖZGÜLDÜR

ANAYASA MAHKEMESİ KARARI

Anayasa Mahkemesi Başkanlığından: Esas Sayısı    : 2008/103 Karar Sayısı : 2010/118 Karar Günü  : 16.12.2010 İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN : Edirne İdare Mahkemesi