Peki, Avrupa ülkelerinde uygulanan, ancak Türkiye’de ne SSK’nın ilk kuruluş aşamasında ne de sonraki yıllarda hayata geçirilemeyen aile sigortasının kapsamı nedir? Avrupa ülkeleriyle irtibatlı olanlar, daha çok da oraya çalışmaya giden gurbetçi işçilerimiz aile sigortasını çocuk parası olarak biliyor ve adlandırıyor. Özellikle Almanya’daki gurbetçilerimizin en çok dile getirdiği, ilgilerini en fazla çeken sosyal hak çocuk parasıdır diye düşünüyorum. Belki de Türkiye’de uygulaması olmayan bir sigorta kolu olması nedeniyle de çocuk parası daima bir karşılaştırma kriteri oldu.
ALMANYA’DAKİ DURUM
Keza, SSK ile Alman sigorta kasaları arasında yürütülen hesaplaşma gibi sosyal güvenlik sözleşmesi uygulamalarında da en fazla sıkıntı, aile sigortası ya da bilinen adıyla çocuk parası konusunda yaşanıyor. Türkiye’de çocuk parası uygulamasının olmaması, geçmişte yaşanan ve maalesef bizden kaynaklı bazı suiistimaller, Alman makamlarının bu konuyu sık sık SSK heyetlerinin önüne getirmelerine yol açmıştır. Bu son söylediğimizin ne anlama geldiğini daha iyi kavrayabilmemiz için Avrupa’daki aile sigortası uygulamasına ayrıntılı olarak değinmemiz gerekecek.
EKONOMİK RİSK
Ailenin yeni bir çocuk sahibi olması, ekonomik bir risk içeriyor. Çünkü o çocuğun bakım ve yetiştirilmesi, beraberinde bir çok masraf yapılmasını gerektirir. Hatta bazen anne ya da babanın işinden ayrılmasına, iş değiştirmesine ya da çalışma sürelerinin kısalmasına yol açar.
Bu ise, ailenin gelirinde bir azalma sonucunu doğurur. İşte aile sigortası, ailenin yeni bir çocuk sahibi olması dolayısıyla karşılamak zorunda kaldığı masrafların ya da uğradığı gelir kaybının en azından bir bölümünün telafi edilmesini amaçlar. Almanya’daki uygulama buna çok güzel bir örnek. Alman aile yardım sigortasının başlıca üç fonksiyonu var. İlki dünyaya yeni gelen bir bebeğin en fazla iki yaşını doldurduğu döneme kadar aileye yapılan ödemeleri içerir. Bu ödeme, Federal Çocuk Yetiştirme Parası (Bundeserziehungsgeld) olarak adlandırılır. Bu yardımdaki son yasal düzenleme 2001 yılında yapıldı. Şartlar arasında daimi ya da geçici ikametgahın Almanya olması var. Çocuğu bizzat yetiştirip bakan, velayetine sahip olup onunla aynı evde yaşayan, hiçbir işte çalışmayan ya da haftada otuz saatten az süreli kısmi işlerde çalışanlara ödenir. Daha önce çalışılan işe bağlı olmayan bir ödemedir. Bu nedenle ev hanımları, serbest çalışanlar, işçi-memur ayrımı olmadan çocuğun yetiştirilmesine kim yardım ediyorsa ona ödenir.
Ana-baba aralarında bu yardımı kimin alacağını belirleyebilir. Uygulamada daha çok da ücreti diğerinden düşük olan kişi, evde kalıp çocuğun bakımını üstlenir.
İKİ SEÇENEK
Aile iki seçenekten birini tercih eder. İlk seçenek, çocuğun ikinci yaşını doldurduğu tarihe kadar ve her çocuk için aylık 307 euro ödenmesidir.
İkinci seçenekte aylık 460 euro ancak bir yıl süreyle alınabilir. Bu yardımın alınmasında ailenin gelirinin belirli bir sınırı aşmaması da şarttır.
Bu sınır ailenin çocuğun doğumundan altı ayını doldurduğu tarihe kadar ile altı aydan sonraki dönemde yıllık gelirine göre ayrı ayrı belirlenir. İlk altı aydaki gelir sınırı evli kişilerde 51 bin 130 euro, evli olmayıp çocuk sahibi olanlar da ise 38 bin 350 euro gibi çok yüksek bir seviyedir. Dolayısıyla hiç olmazsa ilk altı ayda ailelerin çoğuna federal çocuk parası ödenmiş olur. Altı aydan sonra bu sınır evlilerde 16 bin 470 euro ile evli olmayanlarda 13 bin 498 euroya düşer.
18 YAŞINA KADAR
Alman aile sigortası uygulamasındaki asıl çocuk parası, Kindergeld olarak tanımlanır. Anne babaya bu yardım çocuğun 18 yaşını doldurduğu tarihe kadar yapılır. Hatta bakımını üstlenmek kaydıyla torunlar, üvey çocuklar (eşlerden birine ait) veya haneye bakılmak üzere alınmış çocuklar için de çocuk yardımı ödenir. Çocuk yardımı için aile büyüklerinin işsizlik sigortasına tabi bir işte belirli bir süre çalışması zorunludur. Kısacası Kindergeld’in ödenmesi primli sisteme bağlıdır.
Yardımın ödenmesinde bir başka önemli şart Almanya’da ikamet etmektir. Yasal olarak yılın en az altı ayının Almanya’da geçirilmesi gerekir. Ancak bir Türk’ün açtığı davada Alman Yüksek Mahkemesi üç aylık oturmayı da yeterli saymıştır. Yapılan yardımın miktarında ise çocuğun Almanya’da oturup oturmadığı çok etkilidir. Almanya’da daimi olarak bulunan çocuklar için ilk iki çocukta, çocuk başına aylık 184 euro, üçüncü çocuk için 190 ve sonraki her çocuk için ise 215 euro ödenir.
HASTALIK SİGORTASI
Buna karşın Almanya’da ikamet etmeyen çocuklar için bu yardım sırasıyla ilk çocukta 5.11 euro, ikinci çocuk 12.78 euro, üç ve dördüncü çocuğa 30.68 eur ile sonraki her çocuğa 35.79 euro ödenir.
Alman aile sigortasının üçüncü fonksiyonu ise aylık geliri dört yüz euronun altında kalan ailelerin hastalık sigortası primlerinin karşılanmasını içerir. Bu sigorta kolunun aile sigortası olarak adlandırılmasının bir nedeni de uygulamasının Familienkasse (aile kasası)tarafından yürütülmesindendir.
DEVAM EDECEK….
Celal KAPAN/Yeni ASIR/13.6.2011