Bundan önceki yazımızda henüz emekliliğini hak etmemiş durumda olan okurumuz Ahmet Çalışkan’ın, ileride daha yüksek emekli maaşı alabilmesi için izleyeceği yol haritasını belirlemeye başlamıştık. 1967 doğumlu olan okurumuzun sigortalı başlangıç tarihi 01/11/1987 olup halen 5 bin 300 günü mevcut. 50 yaşını doldurduğunda muhtemelen 7 bin 740 günle emekli olacak. Kazançlarının hangi seviyelerden yatırıldığını da bilmiyorduk. Okurumuz emekli olurken maaşı üç ayrı sistemden ayrı ayrı ve kısmi olarak hesaplanıp kısmi maaşların toplamını alacaktı. Bu dönemlerin ilki 2000 öncesine ait olup biz o sistemi aylık bağlama oranına kadar açıklamıştık. Geçmişte özel sektör çalışanlarının çok büyük kısmında gerçek ücretleri daha yüksek olsa dahi bildirimleri asgari ücretten yapılmaktaydı. Bu nedenle asgari ücretten bildirimin yapıldığını varsayarak okurumuz için de aylık hesabında 12. derece birinci basamağa denk düşen 9 bin 475 gösterge tutarını o dönemdeki geçerli memur maaş katsayısı olan 12.000 ile çarpmak suretiyle aylığa esas kazanç tutarının 113.70-TL olduğunu bulmuştuk. Şimdi bu uygulanacak aylık bağlama oranını belirleyelim.
PRİM ÖDEMELERİ
2000 öncesi emekli aylığı hesaplamalarında aylık bağlama oranlarıyla ilgili ana kural; normal göstergeden emekli olanlarda 5 bin gün prim ödemesine yüzde 60 aylık bağlama oranının uygulanması. Üst gösterge tablosunda ise bu oran kademeli olarak düşmekte. Örneğin üst gösterge tablosunun en yüksek derece ve kademesinde asgari oran yüzde 50. Bu ise bize 2000 öncesinde yüksekten prim ödeyenlerin daha düşük aylık bağlama oranı ile cezalandırıldıklarını gösteriyor. Temel aylık bağlama oranlarına 5 bin günden fazla olan her 240 gün için ve kadın sigortalılarda 50 yaş, erkeklerde de 55 yaşından sonraki her bir yaş için yüzde 1 oranında artış yapılmakta. Örneğin okurumuz 7 bin 740 günden emekli olacağından, fazlalık 2 bin 740 günün 2 bin 640 günlük kısmı için, aylık bağlama oranına yüzde 11 oranında ilave yapılacak. Normal gösterge tablosu dikkate alındığında aylık bağlama oranı yüzde 71 olacak. Yukarıda varsaydığımız 113.70-TL aylık kazanç yüzde 71 aylık bağlama oranıyla çarpıldığında 80.73-TL aylık hesaplanır. Bu tutar güncelleme katsayılarıyla güncellendiğinde 863.81-TL’sine denk gelmektedir. Okurumuzun toplam sigortalılık süresinin yüzde 20.9’luk kısmı 2000 öncesine denk geldiği için, bu dönemin kısmi aylık payı da 180.53-TL. olacaktır.
İkinci aşama 01.01.2000-30.09.2008 devresi kısmi aylığın hesaplanmasında. Bu dönemde gösterge tablosu söz konusu değil. Onun yerine 2000-2008 devresi ortalama yıllık kazanç tespiti önem kazanmakta. Prim ödenen yılların kazançlarının toplamı prim ödenen yıl sayısına bölünerek bu dönemim ortalama yıllık kazancı bulunacak. Doğal olarak örneğin 2000 ya da 2001 yılındaki kazançların nominal değerleri, bugün için enflasyonla değer kaybetmiştir. Bu kazançların ortalamaya doğrudan alınması ortalama yıllık kazancı düşürecektir. İşte bunu telefi etmek için söz konusu yılların kazançları önce o yılın TÜFE oranıyla daha sonra da gelişme hızıyla çarpılarak artırılacaktır. Buna kısaca ortak çarpan demekteyiz. Okurumuz bize kazançlarını göndermediği için kazançlarını güncelmememiz mümkün olmadı. Fakat bu işi kendisi de yapabilir. Örneğin SGK’dan veya e-devlet sisteminden alacağı bir sigortalı hizmet cetvelindeki kazançlarını güncelleyip yıllık kazanç ortalamasını bulabilir. Bunun için 2000-2008 devresi çarpan oranlarına ihtiyacı var. Bunu da biz verelim… Yıllar itibariyle ortak çarpan oranları sırasıyla 2000 yılında 5.356-2001 yılında 3.178-2002 yılında 2.273-2003 yılında 1.814-2004 yılında 1.524-2005 yılında 1.317.2006 yılında 1.132 ve 2007 yılında ise 1.000’dir. İşte 2000-2007 yılları kazançlarının bu çarpan oranlarıyla artırılarak güncellenmesi mümkün. Hemen ekleyelim bu dönemle ilgili temel sorun, çarpan oranını belirleyen TÜFE ve gelişme hızı oranlarının piyasadaki gerçek enflasyon oranlarının altında kalmasıdır.
ESKİ SİSTEM
Bundan sonraki aşama bu dönemim aylık bağlama oranının tespitine gelmekte. Bu devrenin aylık bağlama oranında da bir asgari oran var. Bu oran toplam prim gün sayısının ilk 3 bin 600 günlük kısmı için yüzde 35’dir. Bu orana ilk 3 bin 600 günden sonraki 5 bin 400 günde her 360 gün için yüzde 2 ilave yapılır. Bu da 9 bine güne denk gelmekte. 9 bin günden sonra her 360 güne yüzde 1.5 artış söz konusu. Okurlarımızın dikkatini çekmiştir. Aylık bağlama oranlarındaki değişiklik de sigortalılar aleyhine. Çünkü örneğin 5 bin 40 günden emekli olan bir sigortalının önceden yüzde 60 olan aylık bağlama oranı yüzde 43’e düşmekte. Okurumuzun da eski sistemde yüzde 71 olan aylık bağlama oranı 2000-2008 devresi için yüzde 57 olarak işlem görecek. İşte okurumuz, verdiğimiz çarpan oranlarıyla 2000-2007 yılları kazançlarını güncelleyerek bulacağı yıllık ortalama kazancına önce yüzde 57 aylık bağlama oranını uygulayarak bu dönemin tam aylığını, sonra da yüzde 40.7 olan toplam hizmet süresi içinde bu döneme denk gelen sürenin yüzdesini uygulayarak bu dönem kısmi aylığını hesaplayabilir.
CELAL KAPAN / YENİ ASIR
02.04.2013