Çalışanların statüsüne göre kurulan sosyal güvenlik kurumları (işçilerin- SSK, memurların- T.C Emekli Sandığı, esnaf ve diğer bağımsız çalışanların- Bağ-Kur, banka ve meslek odaları çalışanları-506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun Geçici 20. maddesine istinaden kurulmuş olan sandıklar) 20.05.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5502 sayılı Kanun[1] ile yeni kurulan “Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı” na devredilerek ortadan kaldırılmıştır[2]. Ancak yeni kurulan SGK bünyesinde de statüye dayalı farklı hak ve yükümlülükleri olan çok sayıda sigortalılık çeşidi bulunmaktadır.
Hal böyle iken SGK öncesinde var olan sigortalılık hallerinin birleşmesi veya çakışması dün olduğu gibi bugün ve yarın da olmaya devam edecektir.
SİGORTALILIK ÇEŞİTLERİ
SGK’ nın uygulama Kanunu olan 5510 s.Kanunun 2008/ Ekim ayı başından tüm hükümleriyle birlikte yürürlüğü girmesinden önce;
- 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu (SSK’ lılar)
- 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun Geçici 20.Maddesine göre kurulan Sandıklar (Banka- Oda v.s Sigortalıları)
- 1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu (Bağ-Kur’lular)
- 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu (Süreksiz Tarım işçisi Sigortalıları)
- 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Kanunu (Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışan Sigortalıları) ve
- 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu (E.S. Sigortalıları) bulunmaktaydı. Belirtilen sigortalılar haricinde ayrıca üç Kurumun isteğe bağlı sigortalılığı bulunmaktaydı.
Görüldüğü üzere çok sayıda sigortalılık çeşidinin bulunması ayrıca bu sigortalıların sosyal güvenliğini sağlayan çok sayıdaki sosyal güvenlik kuruluşunun da başta emeklilik olmak üzere sağladıkları sosyal güvenlik haklarının cazibesinin de farklı olması sigortalılık hallerinin birleşmesi, çakışması veya değiştirilmesi sonucunu ortaya çıkarmıştır.
Sosyal güvenlik kurumlarının tek çatıda birleşmesine karşın SGK çatısı altında tek tip sigortalılık söz konusu değildir.
SSK’lıların Yeni Adı: (4/1-a) olup bu kapsamda;
- 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu
- 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olanlar yer almaktadır.
BAĞ-KUR’luların Yeni Adı: (4/1-b) olup bu kapsamda;
- 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu ve
- 2926 sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olanlar, yer almaktadır.
EMEKLİ SANDIĞI Sigortalıların Yeni Adı: (4/1-c) olup bu kapsamda;
5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanununa tabi olanlar yer almaktadır[3].
III. BİRDEN FAZLA SİGORTALIĞIN BULUNMASI DURUMUNDA GEÇERLİ OLAN SİGORTALILIK
1- (4/1-a), (4/1-b) ve (4/1-c) sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olunmasını gerektirecek şekilde çalışanlar, öncelikle (4/1-c) kapsamında sigortalı sayılacaklardır.
2- Sigortalının (4/1-a) ve (4/1-b) kapsamında aynı anda çalışmasının bulunması halinde, önce başlayan sigortalılık esas alınacaktır.
3- (4/1-a) ve (4/1-b) kapsamındaki sigortalılık hallerinin aynı gün başlaması halinde, (4/1-a) kapsamındaki sigortalılık esas alınacak, bu sigortalığın sona ermesi halinde ise (4/1-b) kapsamındaki sigortalılık esas alınacaktır.
4- (4/1-a), (4/1-b) ve (4/1-c) kapsamında yer alan sigortalılık halleri ile kısmen sigortalılık (5510 s.Kanunun 5 inci maddesinin (a) ve (e) bentlerine tabi sigortalılık) hallerinin çakışması halinde, bunlar duruma göre (4/1-a), (4/1-b) veya (4/1-c) kapsamında sigortalı sayılacaklardır.
5- (4/1-a) kapsamındaki sigortalının birden fazla işveren yanında çalışması halinde bu çalışmalarının tamamı dikkate alınacaktır. Ancak, hizmetin değerlendirilmesinde ay 30 günü, prime esas kazançlar ise 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesine göre belirlenen azami kazancı geçemeyecektir.
6- İsteğe bağlı sigortalıların (4/1-a), (4/1-b) ve (4/1-c) kapsamına tabi olacak şekilde çalışmaya başlamaları halinde, isteğe bağlı sigortalılıkları sona erecektir.
IV. SONUÇ
Sosyal güvenlik uygulamasında sigortalılığın belirlenmesindeki temel esaslar; sosyal sigorta ilişkisinin niteliği ve mecburiyet ilkesidir. Bu bağlamda hukuki ilişkiye göre öncelik tüm sigorta kollarına tabi olmadır[4]. Tüm sigorta kollarına tabi birden fazla sigortalılık halinin bulunması durumunda kayıtsız şartsız birinci öncelik 4/1-c (E.S) sigortalılığıdır. (4/1-a) ve (4/1-b) kapsamında aynı anda çalışmanın bulunması halinde, önce başlayan sigortalılık geçerli olmaktadır.
Tüm sigorta kollarına tabi sigortalılık hali ile kısmen sigortalılık halinin çakışması durumunda tüm sigorta kollarına tabi sigortalılık önceliklidir. Zorunlu sigortalılık ile isteğe bağlı sigortalılığın çakışması halinde ise mecburiyet ilkesi gereği Zorunlu sigortalılık geçerli olacaktır[5].
[1] RG: 20.5.2006/26173
[2] İsa KARAKAŞ, “Tüm İşyerleri İçin Uygulamalı Yeni Sosyal Güvenlik El Kitabı” Adalet Yayınevi Ankara, Haziran-2009,s.15 vd.; İsa KARAKAŞ, “Tam SGK’LI Sayılanlar” Yaklaşım Dergisi, Temmuz-2008,Sayı:187, e-Yaklaşım.
[3] İsa KARAKAŞ, “Tüm Yönleriyle Hizmet Borçlanması ve Birleştirilmesi Uygulama Rehberi” Adalet Yayınevi Ankara, Kasım-2009, s.279 vd.
[4] İsa KARAKAŞ, “SSK Uygulamasında Asgari İşçilik” Yayınlanmamış Y.Lisans Tezi, Ankara-2005 s.29 vd.
[5] KARAKAŞ, “Tüm Yönleriyle Hizmet Borçlanması ve Birleştirilmesi Uygulama Rehberi”, s.280 vd.