Gelir Vergisi Yasası’nın mükerrer 120. maddesi gereği olarak basit usulde vergilendirilenler hariç, ticari kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabı cari vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsuben geçici vergi ödemekle yükümlüdür.Yasal düzenleme gereği olarak gelir vergisi mükellefi olmayan; adi ortaklıklar, kolektif şirketler ve adi komandit şirketlerin kazançları nedeniyle geçici vergi ödeme yükümlülükleri bulunmamaktadır. Buna karşın adi ortaklıklar ile kolektif şirketlerde ortaklar, adi ve eshamlı komandit şirketlerde komandite ortakların elde ettikleri kazançlar nedeniyle geçici vergi ödeme yükümlükleri bulunmaktadır.
Gelir Vergisi Yasası’nın 120. maddesinde yer alan geçici vergi ile ilgili düzenlemede, tam ve dar yükümlü ayırımı yapılmadığından, ticari veya mesleki kazanç elde eden ve bu kazançlarını yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan etmek zorunda olan dar mükellef gerçek kişiler de geçici vergi ödemekle yükümlüdürler.
Geçici vergi ödeme yükümlülüğü Gelir Vergisi Yasası’nda sınırlı tutulmuş olup bu yükümlülük sadece ticari kazanç sahipleri ile serbest meslek erbabını kapsamaktadır. Buna göre aşağıda belirtilen kişilerin geçici vergi ödeme yükümlülükleri bulunmamaktadır.
* Zirai kazanç sahipleri
* Ücret geliri elde edenler
* Menkul sermaye iradı sahipleri
* Gayrimenkul sermaye iradı sahipleri
* Diğer kazanç ve irat elde edenler
* Yıllara sari inşaat ve onarma işi yapanların, özellikle bu faaliyetleri nedeniyle
* Noterlik görevini ifa ile mükellef olanların bu işlerden sağladıkları kazançları nedeniyle
* Basit usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri
* Gelir Vergisi Yasası’nın 18. maddesi uyarınca kazançları istisna konusu olan serbest meslek erbabı
Diğer yandan yıllara sari inşaat ve onarma işi yapanlar ile noter bulunmayan yerlerde Adalet Bakanlığı tarafından geçici yetkili noter yardımcısı olarak görevlendirilenlerin, bu işlerle birlikte gerçek usulde vergilendirilen ticari ve/veya mesleki kazançları varsa bu kişilerin yıllara sari (yaygın) inşaat ve onarma işi ile geçici yetkili noter yardımcılığı işinden elde ettikleri kazançları dışında kalan kazançları için geçici vergi ödemeleri gerekecek.
Gelir Vergisi Yasası’nın mükerrer 120. maddesinde belirlendiği üzere geçici vergi ile ilgili hesap dönemini üçer aylık dönemler itibariyle belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkili olup, Bakanlar Kurulu tarafından bu yetki kullanılarak geçici vergi beyanlarının üçer aylık dönemler halinde yapılması öngörülmüştür. (25.10.2000 gün ve 2000/1514 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı)
Buna göre geçici vergi dönemleri için beyan edilecek kazancın hesaplanmasında 3, 6, 9 ve 12 aylık mali tablolar esas alınmaktadır.
Gelir Vergisi Yasası’nın mükerrer 120. maddesi uyarınca mükellefler vergi tutarını üçer aylık hesap dönemlerini izleyen ikinci ayın 14. günü akşamına kadar hesaplayıp beyan etmek zorundadırlar. Buna göre geçici vergi beyanlarının;
* Birinci dönem için Mayıs ayının 14’üncü
* İkinci dönem için Ağustos ayının 14’üncü
* Üçüncü dönem için Kasım ayının 14’üncü
* Dördüncü dönem için ise Şubat ayının 14’üncü günü akşamına kadar yapılması gerekmektedir.
Geçici vergi beyanının yapıldığı ayın 17. günü akşamına kadar ödenmektedir. Bir başka anlatımla geçici verginin dönemler itibariyle vadesi (ödeme tarihleri) 17 Mayıs, 17 Ağustos, 17 Kasım ve 17 Şubat’tır.
Dönemsel olarak hesaplanan geçici vergiden, varsa daha önceki geçici vergi dönemlerinde o hesap dönemiyle ilgili olarak daha önce ödenmiş geçici vergi ve geçici vergiye tabi kazançlarla ilgili olarak tevkifat (kesinti) yoluyla ödenmiş vergiler mahsup edilebilmektedir. Mahsuptan sonra kalan miktar ödenecek geçici vergi olmaktadır.
Kurumlar Vergisi Yasası’nın 32/2. maddesi uyarınca dar mükellefiyette ticari ve zirai kazançlarla sınırlı olmak koşuluyla tam mükellef kurumlar cari vergilendirme döneminin kurumlar vergisine mahsuben Gelir Vergisi Yasası’nın mükerrer 120. maddesinde belirtilen esaslar dahilinde geçici vergi ödemekle yükümlüdürler. Kurumlar vergisi mükellefleri için vergi oranı yüzde 20, gelir vergisi mükellefleri için ise yüzde 15’tir.
Geçici vergi ile ilgili olarak yapılan dördüncü dönem beyanları, esasında gelir ve kurumlar vergisi yıllık beyanları ile ilgili olarak önem arz etmektedir. Çünkü geçici vergi ile ilgili dördüncü dönem beyanı, mükelleflerin dönem sonu işlemlerini de kapsar niteliktedir.
VEYSİ SEVİĞ / İTO Gazetesi/ 15.01.2012