I.GİRİŞ: Sosyal güvenlik kurumlarının (işçilerin-SSK, memurların-T.C Emekli Sandığı, esnaf ve diğer bağımsız çalışanların-Bağ-Kur) 20.05.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5502 s.Kanun ile yeni kurulan “Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı”na devredilerek ortadan kaldırılmıştır.
SGK’nın uygulama Kanunu olan 5510 s. Kanunla birlikte sosyal güvenlik uygulamalarında bir takım değişikliklere gidilmiştir. Bu değişikliklerden biri de maliye uygulamasındaki “Uzlaşma” müessesinden esinlenerek sosyal güvenlik sistemine dahil edilen “Uzlaşma” uygulamasına geçilmesidir[1].
II.UZLAŞMA YAPILABİLECEK İŞLER
“Uzlaşma” sadece Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurları tarafından devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgarî işçilik incelemesi sonucunda tespiti yapılan ve sigortalılara mal edilemeyen fark sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı uygulanacak idarî para cezalarını kapsamaktadır.
Bu bağlamda geçici nitelikte dosya açılarak faaliyet gösterilmiş olan inşaat ve ihaleli işlerde yapılan asgari işçilik incelemeleri ile asgari işçilik incelemesi yapılmayan diğer bütün iş ve işyerlerine ilişkin “Uzlaşma” yoluna gidilmesi mümkün bulunmamaktadır[2].
III.UZLAŞMA KOMİSYONLARININ OLUŞTURULMASI
SGK Müfettişlerince, devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgarî işçilik incelemelerine bağlı olarak kurulacak komisyon; Rehberlik ve Teftiş Başkanınca Müfettişler arasından belirlenecek üç asıl ve üç yedek üyeden oluşmaktadır. Komisyona kıdemli olan Müfettiş başkanlık etmektedir. Yıl içinde toplanacak olan komisyonlar için Rehberlik ve Teftiş Başkanı tarafından yeterli sayıda müfettiş görevlendirilmektedir. Aynı ilde on ve üzerinde müfettişin görevlendirilmesi halinde, komisyon bu müfettişler arasından belirtilen usule göre teşekkül eder ve o ilde yapılan asgarî işçilik incelemeleri sonucu düzenlenen raporlarla ilgili uzlaşma taleplerini görüşerek uzlaşma ile ilgili gerekli işlemleri yapar.
Uzlaşmaya konu olan incelemeyi yapan müfettişler bu maddeye göre teşekkül edecek komisyonlara üye olamazlar. Ancak gerek duyulması halinde, komisyon toplantısına açıklamalarda bulunmak üzere iştirak edebilirler. Uzlaşma görüşmeleri sırasında işveren veya işveren vekili isterse bağlı olunan meslek odasından bir temsilci ve 1/6/1989 tarihli ve 3568 sayılı Serbest Muhasebeci Malî Müşavirlik ve Yeminli Malî Müşavirlik Kanununa göre kurulan meslek odasından bir meslek mensubu bulundurabilir. Bu kişiler uzlaşma görüşmelerinde sadece görüş açıklayabilirler, görüşmeler sonucunda düzenlenecek tutanaklara imza atamazlar.
Komisyonlar, incelemenin yapılmış olduğu ilin bağlı bulunduğu Grup Başkanlığında toplanır. Ancak aynı ilde on ve üzerinde müfettişin görevlendirilmesi halinde, komisyon görevli olunan ilde toplanır. Grup Başkanı toplanacak olan komisyonlar için gerekli olan yer ve diğer ihtiyaçları sağlar. Komisyonlar her Grup Başkanlığında aylık periyotlar halinde toplanır. Ancak komisyonların toplanma periyotları, iş yoğunluğu ve benzeri kıstaslar dikkate alınarak Rehberlik ve Teftiş Başkanınca iki ay veya daha fazla uzatılabilir.
İşverenin talebi üzerine, Rehberlik ve Teftiş Başkanının uygun görmesi halinde, inceleme ile ilgili yapılacak uzlaşma başka Grup Başkanlığında toplanan uzlaşma komisyonunda da görüşülebilir.
IV.UZLAŞMANIN USUL VE ESASLARI
A.UZLAŞMA TALEBİ
Uzlaşma için nezdinde inceleme yapılan işverenin bizzat veya noterden alınmış vekaletnameye dayanarak vekili vasıtasıyla; tüzel kişiler, küçük ve kısıtlılarla, vakıflar ve cemaatler ile tüzel kişiliği olmayan teşekküllerde ise bunların kanunî temsilcileri marifetiyle yazılı olarak Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına başvurması gereklidir.
İncelemeyi yapan Müfettişe veya Müfettişin sürekli görev yaptığı Grup Başkanlığına ya da ilgili İl Müdürlüğüne uzlaşma talep dilekçesi verilmesi veyahut uzlaşma talebinin inceleme tutanağında yer alması da ilgili mercie yapılmış yazılı başvuru yerine geçer. Söz konusu talep bu mercilerce derhal Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına iletilecektir.
Nezdinde inceleme yapılan işverenler, incelemeye ilişkin tutanağın düzenlenme tarihinden, konuya ilişkin raporun Kurumun ilgili birimine gönderilmesine kadar geçen süre içerisinde her zaman uzlaşma talebinde bulunabilirler. Müfettiş veya Rehberlik ve Teftiş Başkanlığınca nezdinde inceleme yapılan işverene uzlaşmaya davet niteliğinde bir yazı gönderilmez. Ancak Müfettiş tarafından, işveren ile birlikte incelemeye ilişkin tutanağın düzenlenmesi esnasında, işverene uzlaşma hakkının olduğu hatırlatılır ve bu durum da tutanakta belirtilir.
B.UZLAŞMADAN VAZGEÇME
Uzlaşma talebinde bulunan işveren, tayin edilen uzlaşma gününden önce yazılı olarak Rehberlik ve Teftiş Başkanlığına veya komisyona bu talebinden vazgeçtiğini bildirebilir. Bu durumda işveren uzlaşma talep etmemiş gibi işlem tesis edilmektedir.
V.UZLAŞMAYA KARŞI DAVA YOLU
A.UZLAŞMAYA KARŞI İTİRAZ VE ÖDEME
Komisyonların, uzlaşma neticesinde düzenleyecekleri uzlaşma tutanakları kesin olup, gereği Grup Başkanlıkları ve il müdürlüklerince derhal yerine getirilir. Uzlaşma konusu yapılan tutarlar hakkında işveren veya işveren vekilince dava açılamaz ve hiçbir mercie şikayet ve itirazda bulunulamaz.
Gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanan prim aslı tutarları ve idarî para cezalarının toplam tutarı uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde ödenmesi zorunludur.
İşverenler, üzerinde uzlaşılan idarî para cezaları için ayrıca 5510 sayılı Kanunun (102/5.) maddesinde yer alan peşin ödeme indiriminden yararlandırılmaz[3].
B.UZLAŞMAYA UYMAMA VE UZLAŞMANIN BOZULMASI
Uzlaşılan tutarların, uzlaşma tutanağının düzenlendiği tarihten itibaren bir ay içinde tam olarak ödenmemesi halinde uzlaşma bozulur ve uzlaşılan tutarlar kazanılmış hak teşkil etmez. Bu durumlarda, ilgili il müdürlüğü Müfettiş raporuna göre işlem yapar. Uzlaşmanın temin edilememiş veya uzlaşma görüşmesinde uzlaşmaya varılamamış olması veya uzlaşmanın bozulması hallerinde işveren veya işveren vekili, bu konuya ilişkin daha sonra tekrar uzlaşma talep edemez.
VI.UZLAŞMADA SİGORTALILARA MAL EDİLECEK PRİMLERİNİN ORTAYA ÇIKMASI
Asgari işçilik incelemeleri esnasında sigortalılara mal edilemeyecek olan fark sigorta primlerinin yanı sıra sigortalılara mal edilecek olan fark sigorta primlerinin de ortaya çıkması halinde sigortalılara mal edilecek olan fark sigorta primleri uzlaşma kapsamına alınamaz. Ayrıca sigortalılara mal edilecek olan fark sigorta primleri ve bu sigortalıların çalışmalarının bildirilmemesi veya eksik bildirimi nedeniyle uygulanacak olan idarî para cezaları da uzlaşma konusu yapılamaz.
Uzlaşma sağlandıktan sonra aynı inceleme dönemlerine ilişkin olarak Kurum veya mahkeme kararıyla sigortalılara mal edilecek fark sigorta primlerinin ortaya çıkması halinde, daha önce eksik tahsil olunan sigorta primleri, sigortalının çalıştığı süre ve sigorta primine esas kazancı dikkate alınarak gecikme cezası, gecikme zammı ve ilgili idarî para cezası ile birlikte tahsil olunmaktadır.
VII.SONUÇ
Vergi uygulamasından esinlenerek sosyal güvenlik sistemine monte edilen “Uzlaşma” müessesi SGK uygulamasında devamlı mahiyetteki işyerlerinde yapılan asgarî işçilik incelemesi sonucunda tespiti yapılan ve sigortalılara mal edilemeyen fark sigorta primine esas kazanç matrahı üzerinden gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte hesaplanacak sigorta primi ve buna bağlı uygulanacak idarî para cezaları ile sınırlı bulunmaktadır.
KAYNAK:İSA KARAKAŞ, “Tüm Yönleriyle İnşaat ve İhaleli İşlerde SGK Uygulamaları ile Asgari İşçilik Uygulaması, ihtilaflar ve çözümü” 2012/4. Baskı Muhasebe&Sosyal Güvenlik Kitapevi/ www.muhasebesgk.com
[1]Bu yazı; İsa KARAKAŞ’ ın “TÜM İŞYERLERİ İÇİN UYGULAMALI SOSYAL GÜVENLİK EL KİTABI” ndan (Adalet Yayınevi Ankara, Haziran/2009) derlenerek hazırlanmıştır.
[2] İsa KARAKAŞ, “ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMALARI,İHTİLAFLAR VE DAVA YOLLARI”, Adalet Yayınevi, Ankara-2007, II.Baskı,s.37 vd, İsa KARAKAŞ, “SSK Uygulamasında Asgari İşçilik”, Y.Lisans Tezi, Ankara-2005, s. 11 vd.
[3] Asgarî İşçilik İncelemelerinde Uzlaşma Yönetmeliği; RG:25.04.2009/27210.