Ücreti düşürülen işçi 6 iş günü içinde itiraz ederse, kıdem tazminatını alarak ayrılabilir. İşçinin ölümü halinde ise kıdem tazminatı kanuni mirasçılarına yapılır. Kıdem Tazminatı Fonu ile ilgili son günlerde gündeme gelen tartışmalar üzerine başlattığımız yazı dizimizin bugünkü bölümünde mevcut uygulamalardan bahsedeceğiz. Öncelikle hangi hallerde işçiye tazminat ödenir, ona bakalım:
İşçi ücretine yapılacak zam oranı, iş sözleşmesinde aksine bir hüküm yoksa tamamen işverenin takdirinde olmakla birlikte, işverenin ücretten indirim yapma hakkı bulunmamaktadır. İşverenin işçinin ücretinden indirim yapması halinde, bu durum işçi tarafından 6 iş günü içinde kabul edilmediği takdirde, işçiyi bağlamaz. İşçi, ücretinin düşürülmesi gerekçesiyle kıdem tazminatı isteyerek iş sözleşmesini feshedebilir.
Mevsimlik işçilerin kıdem tazminatı
Bazı işlerin niteliğinden dolayı çalışma süresi yılın belli bir dönemiyle sınırlı tutulmaktadır. İşte, bu şekilde yılın belli dönemlerinde çalışıp, belli dönemlerinde çalışılmayan işlere mevsimlik iş denilmektedir.
Mevsimlik işlerde çalışanların kıdem tazminatı konusu da önemli bir sorun olmaktadır. Mevsimin bitimiyle iş sözleşmesi sona ermeyip, yeni mevsimin başlamasına dek askıda kalmaktadır. Eğer yeni mevsimde işçi işe çağrılmazsa işçinin iş sözleşmesi mevsim başında, çalışılan mevsimin bitiminde işçinin bir dahaki mevsimde çalıştırılmayacağının işverence belirtilmesi halinde de çalışılan mevsimin sonunda feshedilmiş sayılacaktır. Yeni mevsimde işyeri açılmış olup da, işçi çağrılmamış ise ayrıca ihbar tazminatına da hak kazanır. Ancak, işverenin çağırmasına rağmen işçinin işe gelmemesi halinde iş akdinin işçi tarafından feshedildiği kabul edilecektir. Mevsimlik iş sözleşmelerinde kıdem işçinin işyerinde fiilen çalıştığı süreler dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Mevsimlik işlerde çalışan işçi, yılın sadece birkaç ayında faaliyet gösterir. Bu yüzden, mevsimlik işlerde çalışan işçinin kıdem tazminatının hesabında, bir mevsim (örneğin üç ay) çalışmış bulunması durumunda, her mevsim bir yıl olarak hesaba katılmaz. Bu konuda, hesaba katılması gereken, bir mevsim içinde çalışılan veya çalışılmış gibi sayılan günlerdir.
İşçinin ölümü halinde yapılan ödeme
Bir işverenin yanında en az bir yıllık kıdemi olan işçinin ölümü halinde, kanuni mirasçılarına kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. İşveren, mahkemeden alınan veraset ilamı ile kendilerine başvuran mirasçılara, ilamda gösterilen payları oranında ödeme yapacaktır. İşçinin ölüm sebebi önemli değildir. İşçi hangi nedenle ölürse ölsün, kıdem tazminatı ödenecektir. Ancak işyerini yakmak isterken kendi de ölen işçinin mirasçıları kıdem tazminatı alamayacaktır.
İŞÇİ-İŞVEREN ANLAŞIRSA
Yapılan ödeme avans sayılır
İşçinin, işten ayrılmamasına rağmen, işçi-işverenin anlaşmasıyla kıdem tazminatının ödenmesi halinde, yapılan ödeme avans niteliğinde sayılır. İleride işçinin kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde işten ayrılması durumunda, önceki ödenen tutarlar mahsup edilerek son ücret üzerinden ve tüm süreler dikkate alınarak, kıdem tazminatı hesaplanır. Bu durumda da işverenler mağdur olur. 1475 Sayılı İş Kanunu yürürlükte olduğu dönemde bu şekilde hak edilmeyen kıdem tazminatını ödeyen özel veya kamu kurumu veya kuruluşların yetkili sorumluları hakkında, fiil daha ağır cezayı gerektiren bir suç teşkil etmediği takdirde 6 aydan 2 yıla kadar hapis ve ağır para cezası verilmesi öngörülüyordu.
Hastalık durumunda ne olacak
İŞÇİNİN kendi isteğiyle işten ayrılması, diğer bir deyişle istifa etmesi halinde ne ihbar, ne de kıdem tazminatı alması mümkün değil. Ancak İş Kanunu, bazı durumlarda işçilerin sağlık durumu nedeniyle kendi istekleriyle işten ayrılmaları halinde kıdem tazminatı alabilmelerine olanak verir. Bu durumlar işçilerin işverenlerle olan çalışma ilişkilerini düzenleyen 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinin I. fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre; iş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa (4857/24-I-a) ya da işçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa (4857/24-I-b), işçi iş sözleşmesini herhangi bir fesih bildirimi süresini beklemeksizin derhal feshedebilecektir. Sözleşme (4857/24-I-a) yapılırken bilinsin ya da bilinmesin, işçinin yaptığı iş, işin niteliğinden kaynaklanan bir nedenle, işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa, işçi bildirim sürelerini beklemeksizin veya belirli süreli sözleşmelerde, süre dolmadan önce sözleşmeyi haklı nedenle feshedebilecektir. İşçinin sağlık nedeniyle ve yukarıda açıklandığı şekilde işten ayrılması halinde, sadece kıdem tazminatı ödenmesi gerekir, ayrıca ihbar tazminatı ödenmez.
Resul KURT/20.7.2011/STAR