Çarşı ve Mahalle Bekçileri ile ilgili hükümet yeni yasa tasarısı TBMM’ye gönderildi. Tasarının gerekçesinde;
“Kolluk teşkilatlarının koruma, yardım ve hizmet boyutlu stratejileri uygulamaya yönelik kendisini geliştirmesi demokratik toplumlar için bir gerekliliktir. Güvenlik hizmetleri, himnet ihtiyacı duyan vatandaşların beklentileri yönünde şekillenmektedir. Ülkemizde halkın ihtiyaç duyduğu güvenlik hizmetleri kapsamında halka yakın, halkın problemlerini sahada çözecek yapıların etkinleştirilmesi gerekmektedir.
Kökleri Osmanlıya dayanan ve tarih içinde çarşı ve mahalle bekçiliği, kolluk ve polis yardımcısı rollerini taşımış olan bekçilik kurumu ilk defa şehir ve köylerde bekçilerin bulunmasını zorunlu hale getiren ‘Çarşı ve Mahalle Bekçileri Hakkında Kanun-ı Muvakkat” ile düzenlenmiştir. 14/7/1966 tarihli ve 772 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanununun yürürlüğe girmesiyle yardımcı kolluk olarak varlığını devam ettinniştir.
14/7/1966 tarihli ve 772 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu değişen mevzuat çerçevesinde güncelliğini yitirmiş, günün hukuki ve sosyal şartlarını takipten çok uzak kalmış ve ihtiyaçları karşılamaz hale gelmiştir. Bu çerçevede, 5757 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu, Devlet Memurları Kanunu ve Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Karamamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile Yardımcı Hizmetler Sınıfından, Emniyet Hizmetleri Sımfına geçirilmiş olan çarşı ve mahalle bekçilerinin ülkemiz güvenlik yapısı içinde mevcudiyetinin korunması amaçlanarak; Kanun Teklifimiz ile çarşı ve mahalle bekçilerinin adli, önleyici, koruyucu görev ve yetkileri ile görevli oldukları mülki sınırlar içinde halkın istirahat, sağlık ve selametini sağlamaya yönelik görev ve yetkileri belirlenmektedir. Bu kapsamda ayrıca çarşı ve mahalle bekçilerinin Emniyet ve Jandarma teşkilatlan bünyesinde genel kolluk kuvvetlerine yardımcı olmak üzere istihdam edilen silahlı bir kolluk olarak düzenlenmesi ve sınav, atama ve çalışma şartlan ile hukuki statülerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır.” hususlarına yer verildi. Yasa Tasarısı ile ;
- çarşı ve mahalle bekçilerinin genel kolluk kuvvetlerine yardımcı ve silahlı bir kolluk olduğu ve Emniyet ve Jandarma teşkilatlarında istihdam edilen çarşı ve mahalle bekçilerinin amirlerinin meslek hiyerarşileri içerisinde tespit edileceği düzenlenmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edileceklerde 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 48 inci maddesinde sayılan genel şartlar ile İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle belirlenen özel şartların aranması ve çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edilmek için İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikte belirlenen usul ve esaslara göre yapılacak giriş sınavında başarılı olmak şartı aranması öngörülmektedir.
- – Madde ile, çarşı ve mahalle bekçisi giriş sınavlarında başarılı olan, görevini yapmaya engel olabilecek bir hastalık veya engeli bulunmadığı sağlık kurulu raporu ile tespit edilmiş olanların Emniyet veya Jandanna teşkilatlarına İçişleri Bakanının onayı ile aday memur olarak atanması, adaylık süresinin bir yıldan az iki yıldan fazla olamaması ve adaylık süresi içerisinde verilen temel ve hazırlayıcı eğitimlerde başarılı olanların asaleten atamalarının yapılması öngörülmektedir.
- ayrıca, adaylık süresi içinde temel ve hazırlayıcı eğitim devrelerinin her birinde başarısız olanlarla adaylık süresi içinde hal ve hareketlerinde memuriyetle bağdaşmayacak durumları, göreve devamsızlıkları tespit edilenlerin, aylıktan kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması cezası almış olanların memuriyetle ilişiklerinin İçişleri Bakanının onayı ile kesilmesi öngörülmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin görevli olduğu mülki sınırlar içerisinde halkın istirahat, sağlık ve selametini sağlamaya ilişkin görevleri düzenlenmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin kamu düzenini ve kamu güvenliğini sağlama kapsamındaki önleyici ve koruyucu görevleri düzenlenmektedir.
- Bir suç veya kabahatin işlenmesini önlemek, suç işlendikten sonra kaçan faillerin yakalanmasını sağlamak, işlenen suç veya kabahatlerin faillerinin kimliklerini tespit ehnek, hakkında yakalama emri ya da zorla getirme karan verilmiş olan kişileri tespit etmek, kişilerin hayatı, vücut bütünlüğü veya malvarlığı bakımından ya da topluma yönelik mevcut veya muhtemel bir tehlikeyi önlemek amacıyla çarşı ve mahalle bekçilerinin kişileri ve araçları durdurması bir zorunluluktur.
- Madde ile, çarşı ve mahalle bekçilerinin görev bölgelerinde ve çalışma saatleri içerisinde kişileri ve araçları durdurma ve kimlik sorma yetkisi düzenlenmektedir.
- Durdurma yetkisinin kullanılabilmesi için, makul bir sebebin bulunmasının gerektiği ve süreklilik arz edecek, fiili durum ve keyfilik oluşturacak şekilde durdun•na işleminin yapılamayacağı hüküm altına alınmaktadır.
- Çarşı ve mahalle bekçilerinin, görevlerini yerine getirirken, kendisinin bekçi olduğunu belirleyen belgeyi gösterdikten sonra kişilere, kimliğine ve durdunna sebebine ilişkin sorular sorabilmesi ve durdurduğu kişiden kimliğini veya bulundurulması gerekli diğer belgelerin ibraz edilmesini isteyebilmesi öngörülmektedir. Çarşı ve mahalle bekçilerinin kişilerin kimliğini görmek istemesi karşısında, herkes nüfus cüzdanı, pasaport veya diğer resmi bir belgeyi göstererek veya başka bir suretle kimliğini ispat etmek zorundadır. Çarşı ve mahalle bekçilerinin, kimliğini geçerli bir belge ile ispatlayamayanlara bu hususta gerekli kolaylığı göstermesi öngörülmektedir. Kişilerin kimliğini ispat etmesi halinde, kişilerden, başka belge gösterrnesi veya getimıesi istenemeyecektir. Ayrıca kimliği belirlenemeyen kişi tutularak durumdan derhal genel kolluk görevlilerinin haberdar edilmesi öngörülmektedir.
- Makul sebebin varlığı, bu kişiyle kurulacak iletişim süresince kişiyi durdurmayı ve bekleüneyi gerektirir. Durdurma süresinin durdurmanın sebebine esas teşkil eden işlemin gerçekleştirilmesi için ihtiyaç duyulan makul süreden fazla olamayacağı, durdurma sebebinin ortadan kalkması halinde kişilerin ve araçların ayrılmalarına izin verileceği hüküm altına alınmaktadır.
- Çarşı ve mahalle bekçilerinin, durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah veya tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı halinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dahil gerekli tedbirleri alabileceği düzenlenmektedir. Bu kapsamda, durdurulan kişi üzerinde, giysilerinden herhangi birisi çıkarılmaksızın, elle, yüzeysel olarak, yoklama biçiminde bir kontrol yapılabilir. Yoklama ve sıvazlama, durduma sırasında, bekçinin kontrol amaçlı yapabileceği işlemlerdendir. Bu işlem, şüphenin kuvvetlendiği durumlarda yerine getirilecek bir tedbirdir. Yoklama, görevli bekçi tarafından el ile şüphelenilen kişinin üstünün, mahremiyetine ve elbisesinin detaylarına vakıf olunmayacak ve elbisesi çıkarttırılmayacak şekilde farklı noktalarına dokunulmak suretiyle kontrol edilmesini ve suç unsuru eşyaların bulunup bulunmadığının belirlenmesini ifade etmektedir. Sıvazlama ise yoklama işleminin, elin kişinin üstünden kaldırılmaksızın sürekli bir şekilde gezdirilmesi suretiyle yerine getirilmesidir. Ancak, bu amaçla kişinin üzerindeki elbisenin çıkarılması veya aracın, dışarıdan bakıldığında içerisi görünmeyen bölümlerinin açılması istenemeyecektir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin kamu düzeni ve karnu güvenliğini sağlamak amacıyla ifa edeceği adli görev ve yetkileri düzenlenmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin 2559 sayılı Polis Vazife ve Salâhiyet Kanununun 16 ncı maddesi kapsamında zor ve silah kullanma yetkisini haiz olduğu düzenlenmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin mevzuatta genel kolluk kuvvetlerine tevdi edilen görevlerde genel kolluk kuvvetlerine yardımcı olacakları düzenlenmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin kolluk hizmet ve görevleri dışında her ne suretle olursa olsun çalıştırılamayacağı düzenlenmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin haftalık çalışma süresi kırk saat olarak düzenlenmekte ve emniyet ve asayişin gerektirdiği durumlarda haftada bir gün istirahat verilmek kaydıyla bu sürenin artırılabilmesi öngörülmektedir.
- Ayrıca çarşı ve mahalle bekçilerinin günlük çalışma saatlerinin esas olarak güneşin batışı saatinden doğuşu saatine kadar olan zarnan dilimini kapsayacak şekilde düzenlenmesi, çarşı ve mahalle bekçilerinin güvenlik veya kamu düzeni ile görevi etkileyen zorunluluk halleri haricinde maddede belirtilen çalışma süresi ve saatleri dışında çalıştırılamayacağı ancak güvenlik veya kamu düzeni ile görevi etkileyen zorunluluk hallerinde İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yöneünelik kapsamında farklı çalışma süresi ve saati belirlenebileceği öngörülmektedir.
- çarşı ve mahalle bekçilerinin disiplin, ödüllendirrne ve performans değerlendirme işlemlerinde istihdam edildikleri genel kolluk kuvvetine göre Emniyet Hizmetleri Sınıfı ya da Jandarma Hizmetleri Sınıfı mensuplarına uygulanan hükümlerin uygulanacağı düzenlenmektedir.
- Kanunun uygulanmasına ilişkin hususların İçişleri Bakanlığı tarafindan çıkarılan yönehnelikler ile düzenlenmesi öngörülmektedir.
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 36 ncı maddesinde yapılan değişiklik ile Jandarma Teşkilatında istihdam edilen çarşı ve mahalle bekçilerinin Jandarma Himnetleri Sınıfına dahil edilmesi öngörülmektedir.
- 2803 sayılı Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanununda yapılan düzenleme ile Emniyet veya Jandarma teşkilatlarında istihdam edilecek çarşı ve mahalle bekçilerinin özlük ve mali haklan açısından farklılık oluşmaması, aynı görev ve yetkileri haiz personel arasında yeknesaklık sağlanması öngörülmektedir.
- 14/7/1966 tarihli ve 772 sayılı çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanununun yürürlükten kaldırılması ve 772 sayılı Kanuna mevzuatta yapılan atıfların bu Kanuna yapılmış sayılması amaçlanmaktadır.
- Kanunla çıkarılması öngörülen yönetmeliklerin Kanunun yayımı tarihinden itibaren altı ay içinde çıkarılması ve bu yöneünelikler yürürlüğe girinceye kadar uygulamada aksaklık yaşanmaması amacıyla mevcut yönetmeliklerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam olunması öngörülmektedir.