1.Giriş: 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunun 30 uncu Maddesinde “Öğretim üyelerinin görevleri ile ilişkilerinin kesilmesini gerektiren yaş haddi 67 yaşını doldurdukları tarihtir.” denilmektedir. Ancak söz konusu kanunda öğretim üyesi dışında kalan öğretim elemanlarının emeklilik yaş haddi ile ilgili bir madde yer almamaktadır. Yazımızın konusu, öğretim üyelerinin emeklilik yaş sınırı, yaş sınırına bağlı olmadan çalıştıkları istisnai hükümler, Memurların Yaş Sınırından emekli edilmesinin Anayasaya açısından değerlendirilmesi, yaş sınırından emekli olmuş öğretim üyelerinin vakıf üniversitelerinde çalışmaları ile 5772 sayılı Kanunla yapılan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunun 30 uncu maddesine eklenerek öğretim üyelerinin yaş sınırı olan 67 yaşın, 72 yaşına uzatılmasıdır.
2. Öğretim Üyelerinin Zorunlu Emeklik Yaşı
04.11.1981 tarihli ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun “Emeklilik Yaş Haddi” başlıklı 30 uncu maddesinde; “Öğretim üyelerinin görevleri ile ilişkilerinin kesilmesini gerektiren yaş haddi 67 yaşını doldurdukları tarihtir.” Hükmü gereği 67 olarak belirlenmiştir.
Üniversitelerde öğretim üyelerinin görevleri ile ilişiklerinin kesilmesini gerektiren yaş haddi 67 yaşını doldurduklarında bu görevlere açıktan veya naklen atanamazlar.
Ancak, 18.06.2008 tarihli ve 5772 sayılı Yükseköğretim Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 8 inci maddesi ile 2547 sayılı Kanuna eklenen Geçici 55 inci maddesi ile “… 30 uncu maddede öğretim üyeleri için öngörülen emeklilik yaşı, 1.3.2006 tarihli ve 5467 sayılı, 17.5.2007 tarihli ve 5662 sayılı, 22.5.2008 tarihli ve 5765 sayılı kanunlarla kurulan Devlet üniversitelerinde görev almaları şartıyla yetmiş iki yaşın doldurulduğu tarihtir.” hükmü getirilmiştir. Buna göre 5467, 5662 ve 5765 sayılı kanunla kurulan üniversitelerde görev almak koşuluyla, öğretim üyeleri 72 yaşına kadar çalışabilmektedirler. Bu uygulama, 31 Aralık 2015 tarihinde sona erecektir.
- Öğretim Üyelerinin Yaş Haddini Doldurduktan Sonra da Çalıştırılmaya Devam Ettirilmeleri
Kurumların özellikle memurları zorunlu olarak emekliliğe sevk edilmeleri gereken 65 yaş veya unvan veya kadrolarına göre belirlenmiş yaşlarını takip ederek zamanında emekliye sevk etmeleri gerekmektedir. Çünkü zorunlu emeklilik yaşının geçirilmesi durumunda yaş haddinin dolum tarihinden sonra geçen hizmet süreleri, ilgililerin fiilen çalışma süreleri olmakla birlikte emekliliğe esas hizmet süresi olarak değerlendirilmemektedir. Ancak bu durumda olanların emekli ikramiyesi ise görevleri ile ilişiklerin kesildiği tarihteki katsayılar üzerinden değil, yaşlarını doldurdukları tarihte geçerli katsayılar esas alınarak hesaplanmaktadır. Bu uygulama da kişilerin az emekli ikramiyesi almaları gibi bir mağduriyete neden olmaktadır. İdari yargı ise bu konuda kurumları kusurlu bulmakta ve zaman zaman kişinin uğradığı zararın kurumunca tazminine hükmetmektedir.
- Emeklilikte Yaş Sınırının Anayasa Açısından Değerlendirilmesi
Öğretim üyelerinin emekliliklerine 67 yaş sınırlaması 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu 40’ıncı maddesinin b) fıkrasında “(Değişik: 21.4.2005 – 5335/3 md.) Üniversite öğretim üyelerinin görevleri ile ilişiklerinin kesilmesini gerektiren yaş haddi 67 yaşını doldurdukları tarihtir.” Düzenlemesi ile getirilmiştir.
2008 yılı Ekim ayı başından önce memur olanların emeklilik işleri, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanuna göre yapılmaktadır. Ancak, 1 Ekim 2008 sonrasında ilk kez memuriyete başlamış kişiler ise, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na tabi oldukları için Emekli Sandığı iştirakçisi değillerdir.
Bununla beraber eğer Ekim 2008 ayından önce Emekli Sandığı iştirakçisi olmamış olanlar Emekli Sandığı emeklisi olamayacaklarından, 5510 sayılı Kanuna göre 4/1-c sigortalılığından emekli olacaklardır. Buna göre, Emekli Sandığı’ndan emekli olacaklar gibi derece ve kademeye göre emekli olamayacakları için maaşlarını da SGK sistemine göre alacaklardır.
Ekim 2008 öncesinde kısa bir süre için Emekli Sandığı iştirakçisi olunmuş ise derece ve kademeye göre emekli olacaklardır. Eğer Ekim 2008’den önce Emekli Sandığı iştirakçisi olunmamış ise emekliliğe esas derecenin bir anlamı olmayacaktır. Buna göre 1.10.2008 sonrası atanan memurlarda, tavan uygulaması olmadığından tüm ödemelerden prim kesilmektedir. Aylıklarının tamamına yakın miktarda prim kesilerek emekli olduklarında, çalışırken aldıkları maaşlara denk belki fazlası emekli aylığı alabilmektedirler. Başka bir ifade ile 1.10.2008 tarihinden sonra 5510 Sayılı Kanuna göre memur olanların aylıkları, 5434 Sayılı Kanuna göre memur olanlardan daha yüksek olacaktır.
30 yılı aşan emekli ikramiyelerinin memurlara ödenmesine imkân veren Anayasa Mahkemesinin kararının gerekçesi, işçilere ödenen kıdem tazminatında yıl sınırının bulunmamasının eşitlik ilkesine aykırı olması hususu temel gerekçe teşkil etmiştir. (Anayasa Mah. E.2013/111,K.2014/195 ve 25.12.2015 tarihli 07.01.2015 Tarihli Resmi Gazetede yayımlanan kararı) 5510 Sayılı Yasa kapsayıcı bir şekilde memurları da içine almışken iptal davasının davacıları ve Anayasa Mahkemesi memurları özel statüde kabul ederek, haklarının korunmasını istemiştir.
Buna göre; memur ile işçi arasındaki eşitliğe aykırı bir farka daha işaret etmek gerekirse, işçilerde yaş haddinden emeklilik sınırlaması olmazken, memurlarda olmasıdır. 2008 yılı sonrasında memur olanların artık Emekli Sandığı iştirakçisi olmamaları nedeniyle 40 ıncı maddesindeki yaş sınırlamalarına tabi olmamaları, maaşlarından işçiler gibi prim kesilmesi, kesilen primler karşısında daha yüksek ikramiye ve emekli maaş alacak olmaları, Anayasa mahkemesinin, memurun ikramiye ödemesindeki 30 yıl sınırlandırmasının, iptal Kararının gerekçesinde olduğu gibi, memurun emeklilikteki yaş sınırlamasını da kaldırılabileceği değerlendirilmektedir.
- Öğretim Üyelerinin Yaş Sınırına Tabi Olmadan Çalışabilmelerine İmkân Veren İstisnai Hükümler
4.1 Öğretim Üyelerinin 72 Yaşına Kadar Çalışabilmelerine ilişkin İstisnai Düzenleme
18.06.2008 tarihli ve 5772 sayılı “Yükseköğretim Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”un 8 inci maddesi ile 2547 Sayılı Kanuna eklenen Geçici 55 inci madde ile “… 30 uncu maddede öğretim üyeleri için öngörülen emeklilik yaşı, 1.3.2006 tarihli ve 5467 Sayılı, 17.5.2007 tarihli ve 5662 Sayılı, 22.5.2008 tarihli ve 5765 Sayılı Kanunlarla kurulan Devlet üniversitelerinde görev almaları şartıyla yetmiş iki yaşın doldurulduğu tarihtir. Bu uygulama, 31 Aralık 2015 tarihine kadar devam eder…” Hükmü düzenlenmiştir. Buna göre; 5467, 5662 ve 5765 Sayılı Kanun kapsamında kurulan üniversitelerde görev almaları şartıyla 72 yaşına kadar çalışabilmelerine olanak verilmiştir. Ancak, bu istisnai hüküm 31.12.2015 tarihi itibariyle sona ereceğinden, bu tarihten sonra uygulanmayacaktır.
- Öğretim Üyelerinin Sözleşmeli Çalıştırılmasına İlişkin İstisnai Düzenleme
2914 Sayılı Yükseköğretim Personel Kanunun söz konusu 17’inci maddesinde; “Üniversiteler, ihtiyaç duydukları dallarda 5434 Sayılı Emekli Sandığı veya Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre 65 yaşını doldurmak suretiyle emekli olmuş öğretim elemanlarını emekli aylıkları kesilmeksizin ve yaş kaydı aranmaksızın sözleşme ile çalıştırabilirler. Bu gibilere ödenecek ücret Bakanlar Kurulunca belirlenecek esaslar dâhilinde Yüksek Öğretim Kurulu tarafından tespit edilir.” Denilmektedir.
Bu hükme istinaden çıkarılan 83/7297 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 4’üncü maddesinde sözleşmeli personele tespit edilen sözleşme ücreti dışında herhangi bir ad altında ödeme yapılamayacağı ve sözleşmelere bu yolda hüküm konulamayacağı belirtilmiş olduğundan, tip sözleşmede bu hükme uygun olarak düzenlenmiştir.
Bu itibarla, 2914 Sayılı Kanunun 17’inci maddesine göre sözleşmeli olarak çalıştırılan emekli öğretim görevlilerine sözleşme ücreti dışında ek ders ücreti de dâhil olmak üzere herhangi bir ödeme yapılmadan çalıştırılmaktadır. Ancak, 5335 Sayılı Kanunun 30 uncu maddesi ile yapılan düzenleme sonrasında maddenin uygulanabilirliği kalmamıştır.
4.3 Yükseköğretim Kurumlarında Ders Saati Başına Ücret Karşılığı Çalıştırılması (2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunun 31 inci Maddesine Göre Çalıştırılması) İlişkin İstisnai Düzenleme
Üniversitelerde ihtiyaç olması halinde, emekli olan öğretim elemanları 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunun 31’inci maddesine göre ders saat ücret karşılığı olarak, 5335 Sayılı Kanun 30 uncu maddesinin (f) bendine göre; “Yaş haddini aşmamış olmaları kaydıyla her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler (üniversitelerde ders ücreti karşılığı ders görevi verilenler hakkında yaş haddini aşmamış olmaları kaydı aranmaz.),” aldıkları yaşlılık aylıkları kesilmeksizin çalıştırılabilmektedirler. Buna göre; Ders saati ücreti karşılığı olarak öğretim üyeleri yaş haddini aşsallarda ders verebilmekte, tez yönetebilmekte ve danışmanlık yapabilmektedirler.
4.4 Yükseköğretim Kurumlarında Yabancı Uyruklu Sözleşmeli Öğretim Elemanı Çalıştırılmasına İlişkin İstisnai Düzenleme
2547 Sayılı Yükseköğretim Yasanın 34’üncü maddesi ile “Yüksek Öğreti Kurumlarında sözleşme ile görevlendirilecek yabancı uyruklu öğretim elemanları ilgili fakülte, enstitü veya yüksek okul yönetim kurulunun önerisi ve üniversite yönetim kurulunun uygun görüşü üzerine rektör tarafından atanırlar, atandığı üniversitesi ile sözleşme yapılır.” Hükmü ihtiva etmektedir. Diğer taraftan 2914 Sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanununun Amaç başlıklı 1’inci maddesinde; 2547 Sayılı Yüksek Öğretim Kanununda yer alan öğretim elemanları tanımına giren personeli sınıflandırmak ve esaslarını belirlemektedir.
31.10.1983 tarih 18207 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yüksek Öğretim Kurumlarında yabancı uyruklu öğretim elemanı çalıştırılması esaslarına ilişkin Bakanlar Kurulu Kararının 1’inci maddesi ile 2914 Sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanununun 16’ıncı maddesi hükmüne dayanılarak hazırlanan bu kararın amacı bu kapsama giren sözleşmeli yabancı uyruklu öğretim elemanlarının sözleşmeli çalışma esaslarını ödenebilecek sözleşme ücretlerinin üst sınırı ve benzeri diğer hususları düzenlenmektedir, denilmiş ve 12’inci maddesinde de, personelden isteğe bağlı olarak 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu uyarınca hastalık primi kesilir. Hastalandıklarında kendilerine Türk uyruklu ve 5510 Sayılı Kanuna tabi olanlar eşiti işlem yapılır şeklinde düzenleme getirilmiştir. Yabancı uyruklu sözleşmeli öğretim elemanı çalıştırılmasında yaş kaydı aranmamaktadır.
4.5 Yükseköğretim Kurumları Diş Hekimliği ve Tıp Fakültelerinde Doçent ve Profesörlerin 6514 Sayılı Kanuna Göre Sözleşmeli Çalıştırılmasına İlişkin İstisnai Düzenleme
6514 Sayılı Kanunda yapılan düzenleme ile Kamu kurum ve kuruluşları ile vakıf üniversitelerinin kadro ve pozisyonlarında bulunmayan profesör ve doçentlerin üniversitelerin tıp ve diş hekimliği fakültelerinde sözleşmeli olarak çalıştırılmasına ilişkin esas ve usuller 2547 Sayılı Kanunun 36’ıncı maddesinin altıncı fıkrasında düzenlenmiştir. Sözü edilen altıncı fıkra, bu çalışmanın 1 inci maddesinde gösterilmiştir.
Sözleşmeli çalışma hakkından; kamu kurum ve kuruluşları ile vakıf yükseköğretim kurumlarının kadro ve pozisyonlarında bulunmayan, üniversitelerin tıp ve diş hekimliği fakültelerinde eğitim-öğretim ve araştırma faaliyetleri ile bu faaliyetlerin gerektirdiği işleri yapma niteliğine haiz profesör ve doçentler yararlanabilecektir. Bu profesör ve doçentlerin; daha önce gerek üniversite hastaneleri, gerek Sağlık Bakanlığına bağlı hastanelerde görev yapmakta iken emekli ya da istifa suretiyle ayrılıp mesleklerini serbest olarak icra eden ya da yurtdışında bu unvanları aldıktan sonra yurtiçinde mesleğini serbest olarak icra eden veya vakıf yükseköğretim kurumlarının tıp ve diş hekimliği fakültelerinde çalışmakta iken istifa yada emeklilik suretiyle serbest olarak çalışan öğretim üyeleridir. Buna göre; Diş hekimliği ve Tıp Fakültelerinde sözleşmeli olarak çalıştırılacak doçent ve profesörlerde yaş sınırı bulunmamaktadır.
4.6 Rektör Atanması İle İlgili İstisnai Düzenleme
2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunun 13 üncü maddesindeki; “Rektörlerin yaş haddi 67 yaştır. Ancak rektör olarak atanmış olanlarda görev süreleri bitinceye kadar yaş haddi aranmaz” hüküm gereği, Rektör olarak atananlar yaş haddini doldursalar da görev süreleri sona erene kadar istisnai olarak çalışabilmektedirler.
4.7 Doçentlik Jüri Üyesi Görevlendirmesindeki İstisnai Düzenleme
31.01.2009 gün ve 27127 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Doçentlik Sınav Yönetmeliğinin 5 inci maddesinde, “(3) Doçentlik sınav jürisinde görev alabilmek için öğretim üyesinin Devlet veya vakıf üniversitesinde 2547 Sayılı Kanunun 26 ıncı maddesi hükümlerine göre profesör olarak atanmış ve yetmiş iki yaşını doldurmamış olması şarttır. ” hükümlerine yer verilmiştir. Buna göre öğretim üyeleri 72 yaşına kadar doçentlik sınavlarında jüri üyesi olarak görevlendirilebilmektedirler. Ancak, Devlet Üniversitelerinde öğretim üyeleri, 5467, 5662 ve 5765 Sayılı Kanunla kurulan üniversitelerin dışındakiler 67 yaşında yaş haddinden emekli olmaktadırlar. Emekli olan öğretim üyeleri emekli olduktan sonra 72 yaşını doldurmamış olsalar bile, jüri üyesi olarak görevlendirilememektedirler. Bu istisnai hükümden, yaş haddinden emekli olup vakıf üniversitesinde görev yapanlar ile 5467, 5662 ve 5765 Sayılı Kanunla kurulan devlet üniversitelerinde görev alan öğretim üyeleri, ( ek ders ücretli görevlendirilenler hariç) jüri üyesi olarak görev alabilmektedirler. Bunların dışındakiler 72 yaşını doldurmamış olsalar dahi yaş haddinden emekli olduklarında görev alamamaktadırlar.
Ayhan GÖKDEMİR
Dokuz Eylül Üniversitesi
Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokul Sekreteri