4/1-a'lıların Sigortalılığı

İsa KARAKAŞ

SGK BAŞMÜFETTİŞİ

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Uzmanı

 

 

I.GİRİŞ

Kanunla kurulu bulunan  işçilerin SSK’sı, memurların-T.C Emekli Sandığı, esnaf, sanatkar ve diğer bağımsız çalışanların-Bağ-Kur’u 20.05.2006 tarihinde yürürlüğe giren 5502 sayılı Kanun[1]  ile  yeni  kurulan “Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı”na  devredilerek ortadan kaldırılmıştır[2].  Diğer yandan anılan kurumlara ilişkin farklı sosyal sigorta ve sağlık  uygulamaları da 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık  Sigortası Kanunu[3],  bünyesinde birleştirilmek suretiyle yeniden düzenlemiştir.  Bu yazımızda Sosyal Güvenlik Kurumu Kapsamında 4/a grubunda sigortalı sayılanların (SSK’lıların) sigortalılık başlangıçları ve sona ermesi irdelenmiştir.

II. 4/a GRUBUNDA SİGORTALI SAYILANLAR

   A. (4/a) GRUBUNDA SİGORTALI SAYILANLAR

Bu grupta sigortalı olanlar daha önceden SSK, kapsamında sigortalı sayılan kişilerdir. SSK, esasen işçilerin (hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar) sosyal güvenliğini sağlamak üzere tesis edilmiş bir kurum iken zamanla çıkarılan özel kanunlarla işçi statüsünde yer almayan bir  çok çalışan grubunu kapsama almıştır. Belirtilen kişiler 5510 sayılı Kanunda 4/a kapsamında yer almaktadır.

1.) (4/a) Grubunda  Tam Sigortalı Sayılanlar

• İşçiler (hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar)
• İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler,
•  Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar,
• Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar,
• 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılanlar,
•  1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanununda belirtilen umumî kadınlar ile
•  Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar, kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4. maddesinin (C) bendi kapsamında çalıştırılanlardır[4].

 2.) (4/a) Grubunda Kısmen Sigortalı Sayılanlar

SSK, uygulamasında olduğu gibi 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık  Sigortası Kanununda da kısmen sigortalılığa yer verilmiştir.  5510 s.Kanun açısından kısa ve uzun vadeli sigorta kolları bakımından aşağıda sayılan kişiler hakkında uygulanacak sigorta kolları şunlardır:

a) Hizmet Akdi İle Çalışmamakla Birlikte, Ceza İnfaz Kurumları İle Tutukevleri Bünyesinde Oluşturulan Tesis, Atölye Ve Benzeri Ünitelerde Çalıştırılan Hükümlü Ve Tutuklular

Yeni uygulamada bu kişiler, SSK’lıların yer aldığı (4/a) grubunda yer almakla birlikte bunlar hakkında  sadece iş kazası ve meslek hastalığı ile analık sigortası uygulanacaktır. Hastalık sigortası ise uygulanmayacaktır. Bunların malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta kolları bakımından zorunlu sigortalı olmaları öngörülmemiştir. Ancak yeni düzenlemeyle malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta kolları bakımından “isteğe bağlı sigortalı” olmalarının önünde bir engel bulunmamaktadır.

b.)Aday Çırak, Çırak Ve İşletmelerde Meslekî Eğitim Gören Öğrenciler

• 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası,
• Meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrenciler hakkında ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortası,  Uygulanacaktır.

          c.)Meslek Edindirme, Geliştirme Ve Değiştirme Eğitimine Katılan Kursiyerler

Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan kursiyerler, 4/a kapsamında sigortalı sayılarak bu kişiler hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümlerinin  uygulanması öngörülmektedir.

d.)Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Olmayan Ülkelerde İş Üstlenen Müteahhitlerce Yurt Dışında Çalıştırılan Türk İşçileri

Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri (4/a) kapsamında sigortalı sayılarak bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanması zorunlu tutulmuştur. Belirtilen kapsamdaki  sigortalıların, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta kolları bakımından “isteğe bağlı sigortalı” olmalarının önünde bir engel bulunmamaktadır. Bu kişiler Türkiye’de yasal olarak ikamet etmeseler bile isteğe bağlı sigorta hükümlerinden yararlanabileceklerdir. Ancak bunların isteğe bağlı sigorta hükümlerinden yararlanmaları nedeniyle  ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmayacaktır.

III.SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI  VE SONA ERMESİ

A.SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI

Sosyal sigorta ilişkisinin kurulması ve bu ilişki dolaysıyla Kurum-Sigortalı ve işveren arasında yükümlülük hak ve menfaatlerin doğuşu açısından sigortalılığın başlangıcı büyük önem arz etmektedir.

Sigortalılığın başlangıcı açısından hizmet sözleşmesinin akd edildiği zaman mı yoksa fiili çalışma mı olduğu konusunda 506 sayılı Kanun döneminde doktrin de tartışma konusu olmuştur. Ancak Yargıtay vermiş olduğu bir çok kararında[5]  fiilen işe başlamanın sigortalılık başlangıcı olduğuna hükmetmiştir.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık  Sigortası Kanununda sigortalılığın başlangıcı hiçbir duraksamaya mahal bırakmayacak şekilde belirtilmiştir. Bu Kanunda 4/a grubunda yer alan sigortalıların sigortalılık başlangıcı;

• Yargı kararlarına paralel olarak 5510 s.Kanunda da hizmet akdine istinaden çalışmaları nedeniyle 4/a grubunda  sigortalı sayılanların (işçilerin) sigortalılık başlangıcı fiilin  çalışmaya başladıkları tarihten itibaren başlamaktadır.
• 4/a grubunda kısmen  sigortalı sayılanlardan  3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler, meslekî eğitime başladıkları tarihten itibaren sigortalılıkları başlamaktadır.
• 4/a grubunda kısmen  sigortalı sayılanlardan  meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tabi tutulan öğrencilerin sigortalılık başlangıcı ise zorunlu staja başladıkları tarihten itibaren sigortalılıkları başlamaktadır.
• Yukarıda belirtilenler dışında kalan ancak 4/a grubunda  sigortalı sayılan diğer çalışanların  sigortalılık başlangıcı  çalışmaya başladıkları tarihten itibaren başlamaktadır.

B.SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ

Sosyal sigorta ilişkisi, kural olarak dayanağı olan çalışmanın  kesin olarak ortadan kalkmasıyla birlikte sona ermektedir[6]. Ancak kanun koyucu sigortalıyı koruma amacıyla bazı sigorta kollarında fiili çalışma sona ermiş olsa bile bu sigorta kollarında  sigortalılık niteliğinin devam etmesini öngörmüştür[7].

5510 sayılı Kanunun 9. Maddesinde hizmet akdine istinaden  çalışmaları nedeniyle sigortalı sayılanların sigortalılıklarının kural olarak hizmet akdinin hitamında sona ereceği hükme bağlanmıştır. 4/a kapsamında sigortalı sayılan diğer kişilerin ise sigortalı sayılmalarını gerektiren çalışmanın sona ermesi ile sigortalılıkları sona erecektir.  Örneğin  3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanununda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler, meslekî eğitimlerinin sona erdiği tarihten itibaren sigortalılıkları da sona erecektir.

Ancak, hastalık ve analık sigortası kapsamında da yer alan  4/a sigortalıları  bu sigorta kollarından yararlanmaları bakımından sigortalılıklarının sona erdiği tarihi takip eden onuncu günden başlanarak yitirilmiş sayılmaktadır. Örneğin 01.08.2008 tarihinde hizmet akdi son bulması nedeniyle sigortalılığı da bu tarih itibarıyla  sona eren bir işçi belirtilen sigorta kollarından anılan kanunda yer alan diğer koşulların da bulunması halinde 10.08.2008 tarihine kadar faydalanmaya devam edecektir.  Diğer yandan söz konusu sigorta kolları bakımından,  sigortalının ücretsiz izinli olması, greve iştirak etmesi veya işverenin lokavt yapması hallerinde ise  bu hallerin sona ermesini,    takip eden onuncu günden başlanarak sigortalılık niteliği yitirilmiş sayılacaktır.

IV. SONUÇ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık  Sigortası Kanunun 4/a kapsamında sigortalı sayılanlar, bu kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte yürürlükten kaldırılacak olan 506 sayılı Kanun uyarınca sigortalı olan ve SSK’lı diye tabir edilen sigortalılardır. 5510 sayılı Kanunda    sigortalılığın başlangıcı ile sona ermesinin açıkça  belirlenerek hükme bağlanmış bulunması; sigortalılar ile işveren ve Kurum arasında sosyal sigorta ilişkisinden oluşan yükümlülük hak ve menfaatlerin doğuşu ve sona ermesi açısından  büyük önem arz etmektedir.

 

---

[1] RG: 20.5.2006/26173

[2] Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz, İsa KARAKAŞ,  Sosyal Güvenlik Mevzuatı Uygulama Rehberi, Yargı Yayınevi,  Ankara-2008; İsa KARAKAŞ,  Genel Sağlık Sigortası Uygulama Rehberi, Adalet Yayınevi,  Ankara-2008

[3] RG:16.06.2006/26200.

[4] İsa KARAKAŞ, “Tam SGK’lı Sayılanlar” E-Yaklaşım / Temmuz 2008 / Sayı: 187

[5] Yargıtay 21.Hukuk Dairesinin 03.11.2003 tarih, E:2003/8038,K:8724; 30.10.2003 tarih, E:2003/ 7993, K.2003/8669 ve 13.10.2003 tarih, E:2003/7014, K:2003/7953 sayılı kararlarında; bir kimsenin sigortalı sayılabilmesi için sadece bunun adına 506 sayılı öngörülen belgelerin verilmesinin yeterli olmadığı,mutlaka kişinin eylemli olarak çalışmaya başlamasının zorunlu olduğu belirtilmiştir.

[6] Coşkun SARAÇ, İşverenin Prim Ödeme Yükümlülüğü, Türkiye İşçi Emeklileri Cemiyeti  Yayınları, Yayın No:9, Ankara-1998,  s.54.

[7] A.Can TUNCAY, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Betaş, 8.Baskı,İstanbul-1998, s.118